Anayasa Mahkemesi, Türkiye’nin en yüksek anayasal organıdır. Anayasa Mahkemesi, anayasa ile kanunların uygunluğunu denetler, bireysel başvuruları karara bağlar, siyasi partilerin kapatılmasına karar verir, seçim iptali davalarını inceler, danışma görevi yapar ve Yargıtay’a yapılan başvuruları değerlendirir. Anayasa Mahkemesi, 15 üyeden oluşur ve bu üyelerin 12’si Cumhurbaşkanı, 3’ü ise TBMM tarafından seçilir.
Anayasa Mahkemesi nedir?
Anayasa Mahkemesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 146. maddesi uyarınca kurulan ve anayasa ile kanunların uygunluğunu denetlemekle görevli bir yüksek mahkemedir. Anayasa Mahkemesi, bağımsız ve tarafsız bir şekilde hukukun üstünlüğünü korumak ve anayasal düzeni sağlamak için çalışır. Anayasa Mahkemesi’nin görevleri, yetkileri, çalışma ve yargılama usulü ile kararlarının niteliği 1961 Anayasası’nda düzenlendi. Anayasa Mahkemesinin Yargılama Usulleri ve Kuruluşu Hakkındaki 44 sayılı Kanun 22/4/1962’de kabul edildi.
Anayasa Mahkemesi Kaç Üyeden Oluşur?
Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşur. Bu üyelerin 12’si Cumhurbaşkanı, 3’ü de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından seçilir. Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile 4 yıl için bir başkan ve iki başkanvekili seçilir. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri asli görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamazlar.
Anayasa Mahkemesi Üyelerini Kim Seçer?
Anayasa Mahkemesi üyelerinin seçimine ilişkin usul ve şartlar Anayasa’nın 146. maddesinde belirlenmiştir. Buna göre;
- TBMM, gizli oylamayla; iki üyeyi Sayıştay’ın kendi üyeleri arasından, her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden seçer.
- Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden; dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer.
Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmek için, 45 yaşın doldurulmuş olması kaydıyla; yükseköğretim kurumları öğretim üyelerinin profesör veya doçent unvanını kazanmış, avukatların en az 20 yıl fiilen avukatlık yapmış, üst kademe yöneticilerinin yükseköğrenim görmüş ve en az 20 yıl kamu hizmetinde fiilen çalışmış, birinci sınıf hâkim ve savcıların adaylık dahil en az 20 yıl çalışmış olması şarttır.
Anayasa Mahkemesi Görevleri Nelerdir?
Anayasa Mahkemesi’nin görevleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
- Anayasa İhlali Denetimi: Anayasa Mahkemesi, anayasanın kendisine verdiği yetki çerçevesinde kanunların ve diğer hukuki düzenlemelerin anayasaya uygunluğunu denetler. Anayasa Mahkemesi, anayasanın herhangi bir hükmünün uygulanmasından önce veya uygulama sırasında bir kanunun anayasaya aykırılığı iddiasıyla karşılaştığında, bu iddiayı inceleyebilir ve karara bağlayabilir.
- İptal Davaları: Anayasa Mahkemesi, kanunların anayasaya aykırılığı iddiasıyla açılan iptal davalarını karara bağlayabilir. Bu davalar, yasama organının çıkardığı kanunların veya yürütme organının düzenleyici işlemlerinin anayasaya aykırı olduğu iddialarını içerir.
- Bireysel Başvurular: Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuruları da karara bağlayabilir. Bireysel başvurular, vatandaşların temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiği iddialarını içerir.
- Seçim İptali: Anayasa Mahkemesi, genel ve yerel seçimlerdeki usulsüzlükler ve hukuka aykırılıklar nedeniyle seçimlerin iptali davalarını karara bağlayabilir.
- Siyasi Parti Kapatma Davaları: Anayasa Mahkemesi, siyasi partilerin anayasaya aykırı faaliyet gösterdiği iddialarıyla açılan kapatma davalarını karara bağlayabilir.
- Danışma Görevi: Anayasa Mahkemesi, yasama, yürütme ve yargı organlarına anayasal düzenleme ve uygulamalar konusunda danışmanlık yapabilir.
- Yargıtay’a Yapılan Başvuruları İnceleme: Anayasa Mahkemesi, Yargıtay’a yapılan başvuruları inceleyerek, hukuki konularda çelişkilerin giderilmesine yardımcı olabilir.
Anayasa Mahkemesi, son zamanlarda bazı önemli kararlara imza attı. Bunlardan biri, Türk Ceza Kanunu’na eklenen “halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” suçunun iptal istemini reddetmesiydi. Bu karar, basın özgürlüğü ve ifade hürriyeti açısından tartışmalara neden oldu. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini oy çokluğuyla reddederken, muhalefet partileri ve basın meslek örgütleri karara tepki gösterdi. Anayasa Mahkemesi Başkanı Zühtü Arslan, kararın gerekçesinin önümüzdeki günlerde açıklanacağını söyledi.
Anayasa Mahkemesi, Türkiye’nin anayasal düzeninin koruyucusu ve temel hak ve özgürlüklerin garantisi olarak önemli bir rol oynamaktadır. Anayasa Mahkemesi, anayasa ile kanunların uygunluğunu denetlemek, bireysel başvuruları karara bağlamak, siyasi partilerin kapatılmasına karar vermek, seçim iptali davalarını incelemek, danışma görevi yapmak ve Yargıtay’a yapılan başvuruları değerlendirmek gibi çeşitli görev ve yetkilere sahiptir. Anayasa Mahkemesi, 15 üyeden oluşur ve bu üyelerin 12’si Cumhurbaşkanı, 3’ü ise TBMM tarafından seçilir.
