Bir tartışmada mantık hatalarını tespit etmek, doğruyu yanlıştan ayırmanıza yardımcı olur. Bu yazıda, en yaygın yedi safsata türünü inceliyoruz.
MANTIK HATALARI NELERDİR?
Sosyal medyada vakit geçirirken, bir arkadaşınızla güncel bir konuyu tartışırken ya da haberleri okurken, yanlış bir argümana kapılma olasılığınız oldukça yüksektir. Antik Yunan dönemine kadar uzanan bu tür tuzaklara "mantık hataları" adı verilir.
Mantık hatalarını, gerçeklik değerinden bağımsız olarak bir argümanı daha inandırıcı kılan, kafa karıştırıcı ve hatalı bir akıl yürütme olarak tanımlayabiliriz. Bu yöntemle bir argüman sunan kişinin iddiası her zaman yanlış olmayabilir. Bazen yanlış düşünceler ve eksik bir akıl yürütmeden yola çıkılır, bazen de bilinçli olarak gerçeği manipüle etmeye çalışırlar.
Mantık hatalarıyla karşılaştığınızda bunun bir tehlike işareti olduğunu bilmek ve ortaya atılan argümanı sorgulamak önemlidir. Mantık hatalarını öğrendikçe, çevrenizdeki birçok tartışmada bu tür örnekleri fark edebilir ve insanların düşünce biçimlerindeki kusurları daha iyi görebilirsiniz.
“TERSİ İSPATLANAMAYAN ARGÜMAN DOĞRUDUR”
Bu tür mantık hatası, "argumentum ad ignorantiam" olarak bilinir ve komplo teorilerinde sıkça karşımıza çıkar. Eğer bir argümanın doğru olduğuna dair kanıt yoksa, bu argümanın doğru olarak kabul edilmesi gerektiği düşünülür. Örneğin, dünyayı sürüngen insansıların yönettiğine dair komplo teorisine inanan biri, "Bu sürüngenler kanıt bırakmayacak kadar zeki. Ayrıca doğru olmadığını nasıl kanıtlayabilirsin?" diyebilir.
KİŞİLİĞE SALDIRI (AD HOMİNEM)
Bu tür mantık hatasında, iddiayı ortaya atan kişinin kişiliği, kimliği veya güdüleri temel alınarak argüman reddedilir. Örneğin, aşı çağrısında bulunan sağlık uzmanlarının büyük ilaç şirketlerinin çıkarına hareket ettiğine dair komplo teorileri buna iyi bir örnektir. İklim değişikliği araştırmacılarına yönelik ideolojik çıkar iddiaları da bu türdendir.
KAYGAN ZEMİN
Bu mantık hatası, belli bir uygulamanın aşırı sonuçlara yol açacağına dair yapılan akıl yürütmedir. Örneğin, hemcinsler arası evliliğin yasallaşmasına karşı çıkanların, bunun toplumda rastgele cinsel ilişkilerin yaygınlaşmasına ve geleneksel yaşam tarzlarının tehlikeye gireceğine dair korkuları bu tür bir mantık hatasıdır.
KORKULUK (SAMAN ADAM)
Bu safsata türünde, karşı tarafın görüşü saptırılarak saçma bir şekilde gösterilir. Örneğin, aşırı şeker tüketiminin sağlık sorunlarına yol açabileceğini söyleyen birine, "Yani, şeker herkesi öldürüyor mu?" gibi bir yanıt verilmesi buna örnektir. Bu tür safsatalarla mücadele etmenin en iyi yolu, karşı tarafın argümanını en iyi şekilde ifade edip, neden katılmadığınızı açıklamaktır.
OTORİTEYE BAŞVURMA
Bir kişinin unvanı, ünü veya itibarı nedeniyle bir konuda haklı olduğunu savunmak bu tür bir mantık hatasıdır. Örneğin, ünlü birinin hakkında uzmanlığı olmayan bir konuda söylediklerine sırf ünlü olduğu için inanmak, "alakasız otoriteye başvurma" olarak bilinir.
SAHTE İKİLEM
Bu mantık hatasında, karmaşık bir konuda sadece iki seçenek varmış gibi sunulur. Örneğin, 11 Eylül saldırılarından sonra dönemin ABD Başkanı George W. Bush’un "Ya bizimlesin, ya da bize karşısın" ifadesi, sahte ikilem oluşturmanın klasik bir örneğidir.
“BUNA NE DİYECEKSİNCİLİK” (WHATABOUTİSM)
Bu tür safsata, argümandaki kusurları gizlemek için dikkati başka yöne çekmeye çalışmaktır. Örneğin, partneriyle tartışan bir kişinin ".... yaptığında duygularımı incitiyorsun" demek yerine "Peki sen hiç çöpü çıkarttın mı?" demesi buna örnektir.
Mantık hatalarını anlamak ve tespit etmek, okuduğunuz ya da izlediğiniz bir şey hakkında eleştirel düşünmenize ve bir tartışmayı olması gereken noktaya geri getirmenize yardımcı olabilir. Unutmayın, bir argümanın mantık hatası içermesi, sonucun yanlış olduğunu garanti etmez.
