Hürriyet yazarı Noyan Doğan'ın köşesinde yer alan habere göre, 2023 Faaliyet Raporu'nda sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla emeklilik uygulamalarında otomatik ayarlama mekanizmalarından yararlanılması gerektiği vurgulanıyor. Raporda, emekli aylığına esas teşkil eden parametrelerin demografik ve ekonomik değişkenlere uyum sağlayabilmesi için otomatik olarak güncelleneceğine dikkat çekiliyor.
Doğan'ın yazısında, "Raporda doğurganlık oranı, beklenen ömür, istihdam oranı, göç gibi demografik veya ekonomik değişkenlere uyum sağlamak için emekli aylığına esas teşkil eden parametrelerin otomatik olarak güncelleneceğine dikkat çekiliyor" ifadelerine yer veriliyor.
2024 Yılı Cumhurbaşkanlığı Programı'nda da Yer Alıyor
Emeklilikte otomatik ayarlama mekanizması 2024 Yılı Cumhurbaşkanlığı Programı'nda da yer alıyor. 2024'te yapılacak ve atılacak adımlar arasında; doğuşta beklenen yaşam süresindeki artışa uyumlu olarak hem emeklilik kriterlerinin hem de emeklilik yaşının belirlenmesi için otomatik ayarlama mekanizmalarına ilişkin çalışma yapılacağına yer verilmişti. Buna ilave olarak emekli aylığı bağlama oranında yeniden düzenleme yapılacağı da Program’da yer almıştı.
Emeklilikte Otomatik Ayarlama Nedir?
Avrupa ülkelerinin bazılarında uygulanan bir yöntem ve kimi ülkelerde bu sisteme 2005 yılında geçilmiş. Amaç, emekli aylığı hesaplamalarında nüfusta yaşanan değişiklikleri dikkate alarak, sürdürülebilirliği sağlamak. Bu kapsamda da emekli sayısının, çalışan sayısına oranındaki değişikliklere göre emekli maaşlarında ayarlamalara gidiliyor; oran arttıkça emekli aylıkları azalıyor. Buna da otomatik ayarlama mekanizması deniyor.
Uygulanan ülkelerde, uygulamanın kısa vadeli olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak üzere aylıklarda meydana gelebilecek düşüşleri engellemek için bazı tedbirler de alınmış ve emekli aylıklarına yapılan artışlarla telafi edilmiş.
SGK'nın Toplam Geliri Ne Kadar?
2023'te SGK'nın toplam gelirleri 2.1 trilyon, giderleri ise 2.2 trilyon TL olmuş. Gelirler içindeki en yüksek kalemi, 1 trilyon 463 milyar TL ile prim gelirleri, giderleri içinde de en yüksek kalemi 1 trilyon 408 milyar TL ile emekli aylıkları oluşturuyor. SGK'nın 2023 yılı bütçesi yapılırken, öngörülen emekli aylığı ödemeleri 1 trilyon TL iken, bu rakam 1.4 trilyon TL olarak gerçekleşmiş.
Emekli aylık artışlarının öngörülenin üzerinde gerçekleşmesinin nedeni olarak da en düşük emekli aylığının yükseltilmesi ve EYT düzenlemesi gösterilmiş.
Uygulanabilir mi? Uzmanlar Ne Diyor?
Otomatik ayarlama mekanizmasının Türkiye'de uygulanabilirliği uzmanlar arasında tartışılıyor. Bazı uzmanlar, nüfus yapısındaki değişimlere bağlı olarak emeklilik sisteminin sürdürülebilirliğini sağlamak için bu mekanizmanın faydalı olabileceğini savunuyor. Ancak bazı kaygı ve çekinceler de dile getiriliyor.
Kaygı ve Çekinceler Neler?
- Kısa vadede emekli maaşlarında düşüşe neden olabileceği endişesi: Otomatik ayarlama ile emekli aylıklarında azalma yaşanması, özellikle emeklilerin yaşam standartlarını olumsuz etkileyebilir. Bu durumun sosyal güvenliği tehdit edebileceği düşünülüyor.
- Sistemin nasıl işleyeceği belirsizliği: Otomatik ayarlama mekanizmasının hangi parametrelere göre işleyeceği, hangi sıklıkla güncelleme yapılacağı gibi konuların netlik kazanması gerekiyor. Şeffaf bir uygulama için bu detayların açıklanması önem taşıyor.
- Emeklilerin refahı nasıl korunacak?: Otomatik ayarlama ile maaşlarda düşüş yaşansa dahi, emeklilerin refah seviyesinin korunmasına yönelik tedbirlerin alınması gerekiyor. Bu kapsamda tamamlayıcı emeklilik sistemlerinin daha etkin hale getirilmesi gibi çözümler gündeme gelebilir.
