Anadolu topraklarının zengin mutfak kültürü içinde önemli bir yere sahip olan siron, özellikle Erzurum ve çevresinde yaygın olarak yapılan geleneksel bir lezzet. Hamur işi yemeklerin başyapıtlarından biri sayılan siron, ince açılmış yufkalar ve üzerine dökülen özel soslarla hazırlanıyor. Asırlardır Doğu Anadolu insanının sofralarını süsleyen bu lezzet, bugün modern mutfaklarda da kendine yer buluyor.
Siron yemeği, sadece bir yemek olmanın ötesinde, Erzurum'un kültürel mirasının önemli bir parçası olarak kabul ediliyor. Kış aylarının zorlu geçtiği bu bölgede, besleyici özellikleri ve doyurucu yapısıyla halkın vazgeçilmez lezzetleri arasında yer alıyor. Kuşaktan kuşağa aktarılan tarifleriyle bugün hala birçok evde özenle hazırlanıyor.
Hem pratik bir yemek olması hem de malzemelerinin kolayca bulunabilmesiyle öne çıkan siron, son yıllarda gastronomi dünyasında da adından sıkça söz ettiriyor. Özellikle tavuklu siron versiyonu, modern mutfaklarda en çok tercih edilen çeşidi olarak dikkat çekiyor.
Sironun tarihi ve kökeni
Siron yemeği tarihsel olarak Doğu Anadolu'nun zorlu coğrafya ve iklim koşullarında yaşayan halkın, eldeki malzemelerle en besleyici ve doyurucu yemeği yapma çabasının bir ürünü olarak ortaya çıkmış. Özellikle Erzurum başta olmak üzere, Bayburt, Kars ve Ağrı gibi çevre illerde de siron yapımı geleneği uzun yıllardır devam ediyor.
Osmanlı döneminde de bilinen ve sevilen siron, saray mutfağına kadar ulaşmış bir lezzet. Tarihçiler, sironun kökeninin Orta Asya Türk mutfağına dayandığını, göçebe Türklerin Anadolu'ya getirdiği yemek kültürünün bir parçası olduğunu belirtiyorlar. Hamur işlerinin yaygın olduğu Türk mutfağında, sirona benzer birçok yemeğin varlığı da bu savı destekliyor.
Siron nerenin yemeği sorusunun en net cevabı Erzurum olsa da, bölgede farklı isimlerle anılan benzer yemekler de bulunuyor. Örneğin Kars'ta "Hengel", bazı yörelerde ise "Kesme aşı" olarak bilinen yemekler, siron ile benzerlik gösteriyor. Bu durum, yemeğin bölgede ne kadar yaygın ve sevilen bir lezzet olduğunun göstergesi.
Geleneksel siron malzemeleri ve yapılışı
Siron hamuru geleneksel olarak un, su, tuz ve bazen yumurta kullanılarak hazırlanıyor. Hamurun püf noktası ise ince açılması ve kıvamının tutturulması. Erzurumlu kadınlar, hamuru o kadar ince açarlar ki, neredeyse şeffaf bir görünüm alır. Bu incelik, piştiğinde hamurun yumuşak ve lezzetli olmasını sağlar.
Siron hamuruna hangi malzemeler konur diye merak edenler için belirtelim; geleneksel tarife göre hamur için sadece un, su, tuz yeterli olsa da, günümüzde evlerde yapılan tariflerde hamura elastikiyet kazandırmak için genellikle yumurta da ekleniyor. Kimi ustalar hamura bir tutam kabartma tozu ekleyerek daha kabarık bir doku elde ediyor.
Hamurun yanı sıra, sironun en önemli bileşeni üzerine dökülen sos. Geleneksel Erzurum siron sosu, tereyağında kavrulmuş kıyma, soğan, domates ve biber karışımından oluşuyor. Sosu lezzetlendirmek için birçok baharat kullanılıyor; genellikle karabiber, kırmızı pul biber, nane ve kekik tercih ediliyor.
Siron tarifi bölgeden bölgeye küçük farklılıklar gösterse de temel yapılış aşamaları şöyle:
-
İnce açılan hamurlar küçük kareler halinde kesilir
-
Kesilen hamurlar hafif haşlanır veya buharlanır
-
Hazırlanan sos hamurun üzerine dökülür
-
Son olarak üzerine tereyağında kızdırılmış kırmızı biber ve sarımsaklı yoğurt eklenir
Bu geleneksel yapılış, yüzlerce yıldır değişmeden günümüze ulaşmış ve Erzurum'un mutfak kültürünün temel taşlarından biri haline gelmiştir.
Tavuklu siron: Modern bir yorum
Geleneksel siron tarifinde genellikle kıyma kullanılırken, günümüzde tavuklu siron versiyonu da oldukça popüler hale geldi. Tavuklu siron nerenin yemeğidir sorusuna verilecek en doğru yanıt, bu çeşidin orijinal Erzurum sironunun modern bir yorumu olduğudur.
Tavuklu siron yapımında, tavuk göğsü küçük parçalar halinde doğranıp baharatlarla marine edilir ve sonra tereyağında soğan, biber ve domatesle birlikte kavrulur. Bu şekilde hazırlanan sos, geleneksel sirondaki gibi haşlanmış hamur parçalarının üzerine dökülür ve üzerine sarımsaklı yoğurt ilave edilir.
Bu modern yorum, hem daha hafif bir alternatif sunuyor hem de tavuğun yumuşak dokusu sirona farklı bir lezzet katıyor. Ayrıca sağlık bilincinin arttığı günümüzde, kırmızı et yerine beyaz et tercih edenler için de ideal bir seçenek oluşturuyor.
Erzurumlu ustalar, evde siron nasıl yapılır konusunda tavuklu versiyonu şöyle anlatıyor: "Önce tavuk etini küçük kuşbaşı doğrayın, soğan ve sarımsakla birlikte iyice kavurun. İçine domates, biber ve baharatları ekleyin. Hamuru ince açıp kare kare kesin. Haşlayıp süzdükten sonra üzerine hazırladığınız tavuklu sosu dökün. En üste de tereyağında kızdırdığınız kırmızı biber ve sarımsaklı yoğurdu ilave edin."
Siron yapımında püf noktaları
Siron nasıl yapılır sorusunun cevabı basit gibi görünse de, mükemmel bir siron için dikkat edilmesi gereken birçok püf noktası var. Erzurumlu ustalar, nesilden nesile aktardıkları bu bilgileri şöyle sıralıyor:
Hamur açılırken unun kalitesi çok önemli. Yüksek gluten içerikli sert buğday unu tercih edilmeli. Hamurun kıvamı, ne çok sert ne de çok yumuşak olmalı. İdeal kıvamı tutturmak için hamur yoğurulduktan sonra en az 30 dakika dinlendirilmeli.
Hamuru açarken olabildiğince ince açmak gerekiyor. Erzurumlu kadınlar "Gazete okuyacak kadar ince olmalı" der bu incelik için. Modern mutfaklarda oklava yerine makarna makinesi kullanılarak da ince hamur elde edilebilir.
Kesilen hamur parçaları çok uzun süre haşlanmamalı. Az pişmiş veya aşırı pişmiş hamur, sironun lezzetini olumsuz etkiler. İdeal pişirme süresi, hamurun kalınlığına göre değişmekle birlikte genellikle 2-3 dakikadır.
Üzerine dökülen sosun sıcak olması, hamurun sosu emmesi açısından çok önemli. Soğuk sos, hamurla bütünleşmez ve lezzet vermez. Aynı şekilde üzerine dökülen yoğurdun da oda sıcaklığında olması tavsiye ediliyor.
Kurutulmuş siron: Kışa hazırlık
Doğu Anadolu'nun sert kış koşullarında, yiyeceklerin uzun süre saklanması büyük önem taşıyor. Bu nedenle yöre halkı, kurutulmuş siron yaparak kış aylarına hazırlık yapıyor. Kurutulmuş siron nasıl yapılır sorusunun cevabı, geleneksel yaşamın pratik çözümlerinden birini oluşturuyor.
Kurutulmuş siron yapımında, ince açılan hamurlar büyük tabakalar halinde kesilip hafifçe pişiriliyor ve ardından güneşte kurutularak saklanıyor. Kış aylarında kullanılmak istendiğinde, bu kuru hamurlar sıcak suda ıslatılıp yumuşatılarak kullanılıyor. Bu yöntem, modern dondurucular olmadan önce yiyecekleri saklama yöntemi olarak geliştirilmiş.
Günümüzde, özellikle köylerde hala kurutulmuş siron yapılıyor ve kış aylarında tüketiliyor. Bu geleneksel saklama yöntemi, sadece pratik bir çözüm değil, aynı zamanda siron yemeğinin lezzetini zenginleştiren bir teknik olarak da kabul ediliyor. Kurutulmuş hamurların kendine has bir aroması oluyor ve pişirildiğinde farklı bir tat ortaya çıkıyor.
Hazır yufkadan pratik siron yapımı
Modern yaşamın getirdiği zaman kısıtlamaları nedeniyle, günümüzde siron nasıl yapılır yufkadan sorusu da sıkça soruluyor. Geleneksel yöntemle hamur açmaya vakit bulamayanlar için, hazır yufka kullanarak pratik siron yapma yöntemi de mevcut.
Hazır yufkadan siron yapmak için, market veya fırınlardan alınan yufkalar küçük kareler halinde kesilir. Bu parçalar çok kısa bir süre kaynar suda haşlanır veya buharda pişirilir. Ardından geleneksel siron tarifindeki gibi üzerine hazırlanan sos dökülür.
Erzurumlu ustalar, "Elbette el açması hamurla yapılan sironun lezzeti bambaşkadır, ancak zaman kısıtı olanlar için hazır yufka da iyi bir alternatif oluşturabilir" diyorlar. Hazır yufkadan yapılan sironun daha pratik olmasının yanı sıra, hamur açma konusunda tecrübesi olmayanlar için de kolaylık sağladığını belirtiyorlar.
Sironun besin değeri ve sağlık açısından önemi
Siron yemeği sadece lezzetli değil, aynı zamanda oldukça besleyici bir yemek. İçerdiği karbonhidrat, protein ve yağlar sayesinde dengeli bir besin değeri sunuyor. Özellikle soğuk kış günlerinde vücudu ısıtan ve enerji veren yapısıyla, Doğu Anadolu'nun zorlu iklim koşullarında tercih edilen bir lezzet olmuş.
Sironun üzerine dökülen sarımsaklı yoğurt, hem lezzeti artırıyor hem de probiyotik değer katıyor. Sarımsağın antibakteriyel özellikleri ve yoğurdun bağışıklık sistemini güçlendirici etkisi ile siron, sağlık açısından da faydalı bir yemek olarak öne çıkıyor.
Günümüzde sağlıklı beslenme trendleri doğrultusunda, sironun tam buğday unu kullanılarak daha lifli bir şekilde hazırlanması da mümkün. Sos kısmında zeytinyağı tercih edilebilir veya daha az yağlı bir alternatif için kıyma yerine tavuk göğsü kullanılabilir.
Siron kilosu ne kadar sorusu, son yıllarda bu lezzetin restoranlarda da sunulmaya başlamasıyla gündeme geliyor. Erzurum'daki geleneksel lokantalarda bir porsiyon siron fiyatı, kullanılan malzemelerin kalitesine ve içeriğine göre değişmekle birlikte, ortalama olarak 50-100 TL arasında değişiyor. Büyük şehirlerdeki Doğu Anadolu mutfağı sunan restoranlarda ise bu fiyat daha da yükselebiliyor.
