Fikret YÜCE/İzmir’in dağlarında açan çiçeklerin saklı hikayeleri, Milli mücadele kahramanlarının gizli patikaları, kentin en önemli kültürel yöreleri ve arkeoloji hazineleri… Adım adım ilerledikçe her çağdan önemli unsurları ama özellikle de İzmir’in kurtuluşunda yazılan destanları yaşayarak keşfetmenizi sağlayan ‘Efeler Yolu Kültür Rotası’ artık kendi pasaportuna sahip.
VALİLİK DESTEK VERECEK
Efeler Yolu pasaportunun ilk sahibi İzmir Valisi Süleyman Elban. Efeler Yolu rotasını inceleyen Vali Elban proje ile özel olarak ilgileniyor ve Efeler Yolu fikrini bölgeye sağlayacağı katkılar bakımından çok önemli buluyor. Bu bağlamda İzmir Valiliği Efeler Yolu’nun sürdürülebilirliği anlamında bu fikri maddi olarak destekleme kararı da aldı. Bu süreç İzmir Kültür Turizm İl Müdürlüğü’nün koordinasyonunda yürütülüyor.
İLK DEFA YAPILIYOR
Efeler Yolu’nu Ege Üniversitesi bünyesinde Türkiye’ye kazandıran ve yürütücülüğünü üstlenen Prof. Dr. Özgür Özkaya, pasaport uygulamasının detaylarını 9 Eylül Gazetesi’ne anlattı. Barındırdığı özellikleri ve içeriğiyle pasaportun dünyada ilk olduğunu vurgulayan Özkaya şunları söyledi: “Efeler yolu pasaportu içi dikişli, deri sıvama, çok özendiğimiz el işçiliğine sahip bir pasaport. Her sayfası bir köye ayrılmış durumda. Efeler Yolu’nun her etabı bir köyde sonlanıyor ve her köyün kendine özel bir mührü var. Bu mühürler yaptığımız yüzlerce araştırma, ziyaret ve toplantı sonrasında görsel tasarım ekibimiz tarafından tasarlanan bir ikon. Bu ikonlar, o köy adına ön plana çıkarmak istediğimiz durumları yansıtıyor. Bu bazı köylerde gerçekleştirilen bir üretim olabiliyor. Bazılarında tarihsel önemini anlatan simgeler, bir doğal güzellik veya o köyde yaşamaya devam eden kültürel değerlerimiz olabiliyor. Efeler Yolu pasaportuna sahip yürüyüşçüler her köyde bulunan dost işletmelere ilgili sayfaya köyün mührünü vurduruyorlar. Köy mühürlerini toplayarak tüm etaplarını tamamladığını ispatlayan yürüyüşçüler, yürüyüş izlerini ve pasaportlarını da Ege Üniversitesi’ne gönderdiklerinde pasaportun son sayfasında bir altın mühür uygulanıyor. Böylece yürüyenlere muhteşem bir hatıra kalıyor, yürümek isteyenlerin önüne de bir hedef konmuş oluyor. Avrupa ve Amerika'da pasaport ve mühür sistemine sahip yollar var ama ayrıntıda çok farklıyız. Çünkü özel bir çalışma ile köyler için her birinin ayrı hikayesi ve amacı olan bir mühür sistemi ve en sonundaki altın mühür uygulaması bizim bildiğimiz kadarıyla dünyada yok.
İLK KURŞUNLARIN SESLERİ
Efeler Yolu’nun en önemli misyonlarından biri de efe/zeybek kültürünün doğayla olan bağlantısını anlatabilmek. Kurtuluş savaşından önce ilk kurşunların atıldığı, ilk ordunun kurulduğu bu coğrafyanın bir efeler yatağı olduğunu belirten Prof. Dr. Özkaya, o insanların dağlarda hayatta kalma becerilerinin hala tam olarak gün yüzüne çıkarılmadığını vurguladı: “Biz Efeler Yolu’nda efe/zeybek kültürün gerçekten doğa ile olan ilişkisini kurmaya çalıştık. Bizim coğrafya açısından da önemi şu; İzmir işgal edildikten sonra bir sürü kurşun sıkılıyor. Onların en temsili anlatımı Hasan Tahsin ama esas Ödemiş’te Zeybekler önderliğinde doktorundan esnafına kadar gruplar toplanıyor, eski silahlar dağlardan indiriliyor. Şimdiki adı İlk Kurşun Tepesi olan Hacı İlyas Dağı'na Yunan birlikleriyle savaşmaya, çatışmaya gidiyorlar. Kurtuluş Savaşı'ndan önce ilk örgütlü mücadele ve ordu Ödemiş'te kuruluyor. İsmi de Yiğit Ordusu. Ama bu ordu ağır makineli ateşine dayanamayarak iki-üç saat içinde dağılıyorlar. Ödemiş'e geri dönüyorlar. Gece dağlara çıkma kararı alınıyor.
Yiğit Ordusu’na destek veren Efeler liderliğinde gruplar, silahları teslim etmeden alabildikleri kadar ganimeti, ele geçirmesini istemedikleri her şeyi alarak dağlara çıkıyorlar. Buradan sürekli aşağıya taarruzlarla, telgraf hatlarını kesme, yola bomba koyma, düşman kuvvetlerin nelerini ele geçirmek gibi işler yapıyorlar. O macera dört yıl sürüyor dağda. Kurtuluş Savaşı bitene kadar... Bu gruplar ilaç yapmayı çok iyi biliyorlar, yaraları tedavi etmeyi çok iyi biliyorlar, soğuğun sıcağın etkilerinden korunmayı, doğanın sesini dinlemeyi, doğada yön bulmayı. İşte bu rotada doğa ile iç içe yaşıyorlar.
KURUMSAL HAFIZA YAŞATABİLİR
Geçtiğimiz yıl Ağustos ayında İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin lansmanıyla açılan Efeler Yolu rotası daha sonraki süreçte sekteye uğradı. Ödeneksizlik yüzünden tam anlamıyla hayata geçemeyen proje, İzmir Valiliği’nin sahip çıkmasıyla yeni bir heyecanla yoluna başlarken Prof. Dr. Özkaya, Efeler Yolu’nun sorunsuz bir şekilde varlığını devam ettirebilmesi için kurumsal hafızanın şart olduğunu vurguladı. Özkaya, şu ifadeleri kullandı: “Kurumsal hafızanın devam etmemesi, siyasetten her şeyin çok fazla etkileniyor olması, projenin devamlılığını çok fazla etkiliyor. Çünkü bu iş, tek başına yapabileceğiniz bir şey değil. Burada kesinlikle Orman Bakanlığı’nın bu projeyi tanıyor, biliyor olması ve yolu tescillemesi gerekiyor. Yani patika hattının bir yerinin yarılıp yol yapılması ya da bir orman yangınından sonra tamamen dağın o kısmının sürülüp tıraşlanması, iki tane çeşmenin suyunun toprak altına inilip borulanması o hattı bitirir. Kültür ve Turizm Bakanlığı da bu yola bir kültür mirası olarak sahip çıkmalı, korunmasına ve sürdürülebilirliğine destek olmalı. O yüzden devletin tüm kurumlarının yolu kesinlikle tanıması, bilmesi, o çalışmalardan haberdar olması, desteklemesi gerekiyor.
Efeler Yolu Türkiye'de ilk kez bunu bakanlık nezdinde başlattı. Efeler Yolu 2025'in ilk aylarında ilk tescilini alacak. 505 km’lik Efeler Yolu, Orman Bakanlığı tarafından tescilli Türkiye'nin en uzun ekoturizm rotası olacak. Kültür ve Turizm Bakanlığı da yol hattını kültür mirası olarak tescilliyor. Devlet tarafından desteklenmediği, korunmadığı, yardımcı olunmadığı, izinler verilmediği müddetçe böyle bir kültür rotasının yaşatılması çok zor. Türkiye'de de daha önce yapılmadığı için oturmuş bir sistem yok o yüzden biz bunlarla uğraşıyoruz şu an.”
YABANCILAR DA YÜRÜYOR
Efeler Yolu’na talep uluslararası alanda giderek artıyor. Hatta tüm etapları tamamlayan 2 kişiden biri Rus diğeri Ukraynalı. Web sitesinin trafiğinde de çok yüksek oranda yabancı ziyaretçi var. Ulusal ziyaretçilere oranla daha uluslararası ziyaretçi girişi fazla öyle ki şu an sitede gezenlerin yüzde 70’i yabancı.
40 GÜNDE BİTİRİLİYOR
Efeler Yolu gerek uzunluğu gerek zorlu etaplarıyla en iyi yürüyüşçülerin bile 30-40 gün arasında bitirebileceği bir rota. Tam bir meydan okuma olarak nitelendirilen Efeler Yolu 27 ana etap ve 1 alternatif hat olmak üzere 28 etaptan oluşuyor ve etap uzunlukları 14-24 kilometre arasında değişiyor. Etapların zorluk dereceleri genel olarak orta-zor ve zor olarak derecelendirilebilir.
Sorumlu turizme yönelik çalışmaları ve fark yaratan özellikleriyle 2023 yılında Green Destinations "Top 100 Stories" arasında yer almaya hak kazanan Efeler Yolu şu etaplardan oluşuyor:
1.Etap: Kavaklıdere (Bornova) - Nazarköy (Kemalpaşa) /
2.Etap: Nazarköy (Kemalpaşa) - Yukarıkızılca (Kemalpaşa) /
3.Etap: Yukarıkızılca (Kemalpaşa) - Bayramlı (Kemalpaşa) /
4.Etap: Bayramlı (Kemalpaşa) - Yenikurudere (Kemalpaşa) /
5.Etap: Yenikurudere (Kemalpaşa) - Ovacık (Kemalpaşa) /
6.Etap: Ovacık (Kemalpaşa) - Sarıyurt (Bayındır) /
7.Etap: Sarıyurt (Bayındır) - Kerpiçlik (Ödemiş) /
8.Etap: Kerpiçlik (Ödemiş) - Lübbey (Çamyayla-Ödemiş) /
9.Etap: Lübbey (Çamyayla-Ödemiş) - Gölcük (Zeytinlik-Ödemiş) /
10.Etap: Gölcük (Zeytinlik-Ödemiş) - Birgi (Ödemiş) /
Alternatif Etap: Gölcük (Zeytinlik-Ödemiş) - Bozdağ (Ödemiş) /
11.Etap: Birgi (Ödemiş) - Bozdağ (Ödemiş) /
12.Etap: Bozdağ (Ödemiş) - Karakoyun Yaylası (Çatak-Kiraz) /
13.Etap: Karakoyun Yaylası (Çatak-Kiraz) - Ovacık (Kiraz) /
14.Etap: Ovacık (Kiraz) - Küçükibrahimler (Ören-Kiraz) /
15.Etap: Küçükibrahimler (Ören-Kiraz) - Balyeri (Cevizli-Kiraz) /
16.Etap: Balyeri (Cevizli - Kiraz) - Karabolu (Kiraz) /
17.Etap: Karabolu (Kiraz) - Palamutçuk (Beydağ) /
18.Etap: Palamutçuk (Beydağ) - Beyköy (Beydağ) /
19.Etap: Beyköy (Beydağ) - Ovacık Yaylası (Bıçakcı-Ödemiş) /
20.Etap: Ovacık Yaylası (Bıçakcı-Ödemiş) - Demirdere (Ödemiş) /
21.Etap: Demirdere (Ödemiş) - Karaçamur Yaylası (Eğridere-Tire) /
22.Etap: Karaçamur Yaylası (Eğridere-Tire) - Dallık (Tire) /
23.Etap: Dallık (Tire) - Kaplan (Tire) /
24.Etap: Kaplan (Tire) - Akçaşehir (Tire) /
25.Etap: Akçaşehir (Tire) -Küçükkale (Tire) /
26.Etap: Küçükkale (Tire) - Şirince (Selçuk) /
27.Etap: Şirince (Selçuk) - Meryemana (Selçuk)
