TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nun gündeminde Dışişleri Bakanlığı’nın 2025 bütçesi vardı. Görüşmeler sırasında CHP İzmir Milletvekili ve Komisyon Sözcüsü Rahmi Aşkın Türeli, Türkiye’nin uluslararası politikasına ilişkin kapsamlı değerlendirmelerde bulundu. “Dünya, 5’ten büyüktür.” söylemini hatırlatan Türeli, bunun pratiğe dönüşüp dönüşmediğini sorguladı:
“Bu söylem sadece bir retorik mi? Türkiye'nin bu konuda somut önerileri ve birlikte hareket ettiği ülkeler var mı? Yoksa bu söz, uluslararası sisteme dair bir vizyon geliştirilmeden kullanılan bir ifade mi?”
Demokrasi ve hukukun durumu
Türeli, Türkiye’nin Avrupa Birliği ile ilişkilerindeki sorunlara dikkat çekerek, hukukun üstünlüğü ve demokrasi konusundaki eleştirilerin ağırlığını vurguladı:
“Avrupa Komisyonu’nun 2024 Türkiye Raporu’nda demokrasi, hukuk devleti ve insan hakları konularında ciddi eleştiriler yer alıyor. Gümrük Birliği güncellenmesi ve diğer ilişkiler konusunda kısa, orta ve uzun vadede ne gibi adımlar planlanıyor?”
Türeli ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının uygulanmamasıyla ilgili endişelere de değindi.
F-16 ve S-400 belirsizliği
Türeli’nin eleştirileri arasında Türkiye’nin savunma politikalarındaki belirsizlikler de vardı. F-16 tedarik sürecinin detaylarını sorarak şu ifadeleri kullandı:
“Türkiye, 40 F-16 uçağı ve modernizasyon kitleri talep etmişti. Bu sözleşmenin kapsamı nedir? Ayrıca S-400 hava savunma sistemlerinin akıbeti ne oldu? F-35 projesinden çıkarılmamızın ardından ödenen 1,4 milyar dolarlık meblağı geri almayı planlıyor muyuz?”
Diplomaside geniş temsil, ekonomide dar boğaz
Türeli, Türkiye’nin geniş diplomatik ağı ile ekonomik göstergeler arasındaki uyumsuzluğa işaret etti. Dünyada en fazla diplomatik temsilciliğe sahip 3 ülke arasında yer alınmasına rağmen, kişi başına milli gelir sıralamasında 72. sırada olunduğunu vurguladı:
“Diplomasi ağımız geniş ama bunu ekonomik ve sosyal gelişmişlikle desteklememiz gerekiyor. Türkiye ekonomisi açık verirken dış politika alanındaki manevra kabiliyetimiz de daralıyor.”
BRICS üyeliği ve kritik mineraller
BRICS ülkeleriyle olan ilişkilere dair net bir açıklama talep eden Türeli, Türkiye’nin bu organizasyondaki statüsünü sordu:
“BRICS’e üye miyiz, değil miyiz? Kritik mineraller konusundaki rekabette ne durumdayız? Bu alanlarda kamuoyuna şeffaf bir bilgi aktarılmasını bekliyoruz.”
Dışişleri Teşkilatını Güçlendirme Vakfı
Türeli, Dışişleri Bakanlığı bütçesine paralel bir yapı olarak tanımladığı Dışişleri Teşkilatını Güçlendirme Vakfı hakkındaki gelişmeleri eleştirdi. Vakfın, Sayıştay denetimi dışında bırakıldığını belirterek şu değerlendirmeyi yaptı:
“Bu vakıf adeta paralel bir bütçe gibi faaliyet gösterecek. Taşınmaz alım-satımından vize hizmetlerine kadar geniş bir yetki alanı var. Vakfın mevcut faaliyetleri ve bütçesi hakkında net bilgi talep ediyoruz.”
