Alsancak’da Havagazı Fabrikası’nın yanında bulunan ve imar planlarında ‘kültürel alan’ olarak görülen Elektrik Fabrikası arazisinin, Özelleştirme İdaresi tarafından imar planları değiştirilerek 3 emsal ve 30 kat yükseklikte yapılaşmaya açılması için Konak Belediyesi’nden görüş istendi. Belediyeden yapılan açıklamada “endüstri arkeolojisi kültür mirası” olan alanın “ranta yönelik bir anlayış ile ticaret amaçlı işlevlendirilerek kamunun kullanımından çıkarılmasını kabul edilemeyeceği” vurgulandı.
Konak Belediyesi’nden konuya ilişkin şu açıklama yapıldı:
“İzmir Elektrik Fabrikası, inşa edildiği dönemin (1929) endüstri yapısı teknolojisi, malzeme özellikleri ve mekan kurgusunu yansıtan, işletmede kaldığı uzun yıllar boyunca kentin iktisadi, sosyal, kültürel ve mekansal gelişmesinde önemli rolü olmuş çok özgün bir endüstri arkeolojisi kültür mirasıdır. Kültür Varlığı olarak tescil edilmiş koruma altına alınmış bir eserdir.
İzmir eski Elektrik Fabrikası ve alanı, yürürlükte bulunan imar planlarında; “Kültürel Tesisler Alanı (Özel Proje Alanı)” olarak belirlenmiş ve yapılaşma koşulu “TAKS:0.50, KAKS:1.50” olarak tanımlanmıştır.
30 KATLI YAPILAŞMA
Hazine ve Maliye Bakanlığı Özelleştirme İdaresi tarafından Elektrik Fabrikası ve alanı imar planları değiştirilerek “Ticaret-Turizm Alanı, Trafo Alanı, Park Alanı, Yaya Yolu” kullanım kararına ve “Emsal:3.00, Yükseklik:30 kat” yapılaşma koşuluna çevrilmesine yönelik Belediyemizden görüş istenmektedir.
Mülkiyeti Kamuya ait olan başta Elektrik Fabrikası olmak üzere eski Tekel Fabrika ve Binaları, eski Sümerbank Fabrikası alanı, eski Havagazı Fabrikası ve eski antrepolar ve özel mülkiyette bulunan diğer endüstri mirası kültür varlıkları bir bölge olarak kentimizin ve ilçemizin çok önemli potansiyel zenginliklerimizdir. İlçemiz sınırları içerisinde bulunan ve kentin bütünü için son derece önemli kültürel miras ve alanları olarak imar planlarında kültürel kullanıma ayrılmışlardır.
Bunlardan Havagazı Fabrikası, İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından Kültür Merkezi olarak, Eski Tekel Fabrikası Kültür ve Turizm bakanlığı Tarafından İzmir Kültür Sanat Fabrika Müzesi, olarak restorasyonları yapılıp kültürel kullanıma sunulmuşlardır.
Bu değerli örneklere rağmen, İlçemiz sınırları içerisinde kentin bütünü için son derece önemli konumda ve aslında kamuya ait Endüstri Mirası kültür varlıklarımız olan başta Elektrik Fabrikası, eski Sümerbank Arazileri ve antrepolar, kamunun ihtiyacı olan kültürel kullanıma yönelik bir anlayış yerine ne yazık ki ranta yönelik bir anlayış ile ticaret amaçlı işlevlendirilerek kamunun kullanımından çıkarılmak istenmektedir. Bu tutumu hiçbir şekilde kabul etmediğimizi vurgulamak istiyoruz.
Yine kamuoyunun bildiği üzere geçmiş dönemlerde Elektrik Fabrikasının satışa çıkartılması aşamasında ihaleye İzmir Büyükşehir Belediyesi dahil olmuş ancak bu talep “Özelleştirmeye sadece özel şirketler katılabilir. Kamu şirketleri katılamaz. Bu yüzden de teklifiniz uygun bulunmamıştır.” şeklindeki bir gerekçeyle reddedilmişti.
KENTİN MİRASI
Kentimiz endüstri mirasının önemli örneklerinden olan bu alanları kültürel mirasımız olarak koruyarak ve yaşatarak gelecek kuşaklara aktarmak, çağdaş bir anlayışla yenilikçi ve yaratıcı tasarımlar ile kentimize birer tarih-kültür odağı olarak kazandırmak mümkündür, gereklidir.
Kentimizde miras alanlarımızı kültürel amaçlı işlevlerle gerçekleştirerek halkımızın kullanımına sunacak bilgi birikimi, mühendis, mimar ve şehir plancıları, ilgili meslek odaları ve önemli bir deneyime sahip olan İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Konak Belediyesi var.
Konak Belediyesi olarak kent için kritik ve büyük bir öneme sahip olan endüstri ve kültür mirasımızın örneklerinden Elektrik Fabrikasını ve çevresini olumsuz etkileyecek girişimlere karşı her türlü hakkımızı kullanacağımızı ve kararlılığımızı kamuoyuna saygıyla duyururuz.”
İHALEYİ BÜYÜKŞEHİR KAZANDI AMA...
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı'nca, Elektrik Fabikası'nın özelleştirilmesine yöneleik daha önce 2 kez ihale açıldı. 2019 yılındaki ihaleye İzmir Büyükşehir Belediyesi adına katılan Grand Plaza A.Ş. 35 milyon TL ihale bedeliyle Elektrik Fabrikası'nı aldı. ÖİB bu satışı onalyalamayrak ihaleyi iptal etti. 2020 yılında tekrar ihale yapılan alanla ilgili en yüksek teklifi yine İzmir Büyükşehir Belediyesi yaptı. ÖİB, bu satışı onaylamayarak ihaleyi tekrar iptal etti.
ELEKTİRK FABRİKASI'NIN TARİHİ
Elektrik Fabrikası, bugün Enerji Müzesi olarak hizmet vermeye devam eden İstanbul‘daki Silahtarağa Santrali ile aynı dönemde faaliyetlerine başlamış ve 1998 yılına kadar aralıksız olarak kentin enerji ihtiyacını karşılamaya katkı vermişti. Elektrik Fabrikasının temeli, Osmanlı döneminde, 1913 yılında imzalanan yabancı ortaklığa imtiyaz veren sözleşmeye dayanılarak 1926 yılında Belçikalı Traction – Elektricite şirketi tarafından atılmış. Santralin 18 Ekim 1928‘de devreye girmesiyle birlikte kentte yaşam değişmeye başlamış, sokak aydınlatmasında hava gazından elektriğe geçilmiş, ilerleyen yıllarda ise atlı tramvaylar yerine troleybüsler devreye girmiş.
Resmi Gazete‘de 27 Temmuz 1943 tarihinde yayımlanan ‘İzmir Tramvay ve Elektrik Türk Anonim Şirketi İmtiyazı ile Tesisatının Satın Alınmasına Dair Mukavelenin Tasdiki ve Bu Müessesenin İşletilmesi Hakkında Kanun‘ kapsamında satın alınarak, kamulaştırılmıştır. Kurulu gücü 5 MW olan Elektrik Fabrikasının yabancı özel sektör tarafından işletildiği uzun yıllar boyunca kapasite artışına gidilmemiş. Kurulu güç, kamulaştırmanın ardından Elektrik Su Havagazı Otobüs ve Troleybüs Genel Müdürlüğü‘nün (ESHOT) işletilmesine geçildikten sonra 1949, 1952, 1954, 1955 yıllarında devreye alınan ek ünitelerle 40 MW‘a ulaşmıştır. 1960‘lı yıllara gelindiğinde ise İzmir‘in elektrik ihtiyacını yüzde 30‘unu karşılıyordu.
ESHOT‘tan sonra Etibank‘ın işlettiği santral, Türkiye Elektik Kurumu‘nun (TEK) kurulmasından sonra ise TEK‘e devredilmiştir. Fabrika, ülke gündemine yeniden sokulan özelleştirme çalışmaları kapsamında TEK‘in parçalanmasının ardından son olarak Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. bünyesinde kalmış ve üretimin durdurulmasının ardından, teknoloji tarihi açısından önemli ekipmanlar ve cihazlar hurdaya ayrıldı.
