Özge UYANIK- İzmir’in tarihi Kemeraltı Çarşısı’nda, her yıl olduğu gibi bu yıl da kira artışları esnafı kara kara düşündürüyor. Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait 600’den fazla iş yerinin kira bedellerine bu yıl %42,9 oranında zam yapıldı. Artış oranı, ekonomik sıkıntılarla mücadele eden çarşı esnafını endişelendiriyor.
Sadece kira artışları değil, elektrik ve su faturalarındaki yük de esnafı zor durumda bırakıyor. Çarşı esnafı, bir yandan işletmelerini ayakta tutmaya çalışırken bir yandan da maliyetlerini karşılayacak çözümler arıyor.
"Ürünlere zam yapsak da çözüm değil"
Teksil dükkanı sahibi Tuncay Sarıhan, pek çok kişinin kepenk kapatmak üzere olduğunu söyleyerek şöyle konuştu:
"Benim şu an kiram 17 bin lira. Bu rakam 27-28 bin liraya çıkacak. Elektrik ve diğer giderleri de eklediğinizde 30 bin lirayı bulacak. Bu şartlarda işimi sürdürebileceğimi sanmıyorum. Birçok dükkan da kepenk kapatır. Özellikle Kemeraltı’nda, Vakıflar’a bağlı iş yerlerinde kira artışları tüm hesapları altüst ediyor. Bu gidişat hiç iyi değil, devletin bir an önce bu duruma el atması gerekiyor."
Maliyetlerin artışıyla ürün fiyatlarına zam yapmanın da mümkün olmadığını belirten Sarıhan şöyle devam etti:
"Ürünlere zam yapmayı düşünsem bile satamayacağım. Zaten şu an 100-150 liralık ürün satıyorum, daha fazlasını kim alacak? Bu bir kısır döngüye dönüyor ve nereye kadar dayanabileceğimizi bilmiyoruz. Geçtiğimiz yıllarda yüzde 120’yi bulan kira artışlarıyla karşılaştık. Yanımda eleman çalıştırmıyorum, kimse çalıştırmıyor. Herkes kendi fedakârlık yaparak işini yürütmeye çalışıyor. Çünkü elemanın maaşını, sigortasını ödemek altından kalkılacak bir şey değil.
Esnaf, yaz sezonunun da beklentilerini karşılamadığını belirtti:
"Yaz dönemi de kötü geçti, kış zaten kötü. Gurbetçilerden umudumuz vardı ama gelenler de tatil için başka yerlere gittiler. Türkiye’ye gelen turist sayısı azaldı, gelenler de alışveriş yapmıyor. Turizmdeki düşüş bizim işlerimize de yansıdı."
"Toplam kira 140 bin lirayı buldu"
Pasajın içinde kafe işleten Yaşar Salman işletme giderlerinin katlanarak arttığını belirterek şunları söyledi:
Gelen kira zamları, asgari ücrete yapılan zam ve SGK primlerine gelen artışlar bizi de zorunlu olarak ürünlere zam yapmaya itiyor. Zamlar olmasa biz de fiyat artırmıyoruz, ama maliyetler arttıkça bunu fiyatlara yansıtmak zorunda kalıyoruz. Şu an kiranın her iki tarafı toplamda 140 bin lirayı buldu. Elektrik fiyatları da oldukça yükseldi. Her geçen gün maliyetler iki katına çıkıyor. Aldığımız ürünlerin yerine aynı ürünü tekrar koyamıyoruz çünkü fiyatlar sürekli değişiyor. Asgari ücrete zam gelmeden önce bile her şeye zam geliyor."
"Ödeme tarihinin ertesi günü faiz işliyor"
Kira ödeme sürecindeki sıkıntılara değinen Salman şöyle konuştu:
"Kira ödemesi ayın 5'ine kadar yapılmalı. Eğer ödeme gecikirse 6. günden itibaren faiz işlemeye başlıyor. Zaten zamlı kira ödüyoruz ve bu da bizi oldukça zorluyor. Şu an gelen zam yüzde 43, fakat geçen yılın kiralarını doğru düzgün ödeyemezken, bu yıl bu şartlarda nasıl ödeyeceğimizi bilmiyoruz."
"Asgari ücrete %30, kiralara %43 zam"
Berber dükkanı sahibi Hayrettin Tuncer, yaşanan sorunları şu şekilde özetledi:
"Son üç yılda kira artışları yüzde 225'i buldu. Ödediğimiz kiralar, normalde 6-7 yıl sonra gelmesi gereken rakamlara ulaştı. Yeniden değerleme oranı yüzde 43 olarak belirlendi. Ancak asgari ücrete yapılan yüzde 30'luk zamla kıyaslandığında, burada tutarsız bir durum var.
"İşler düşük, maliyetler yüksek"
"Bir çalışanın maliyeti sigortası, maaşı, yemek ve diğer giderlerle birlikte aylık 40 bin lirayı buluyor. Bu yüzden bazı iş yerleri on çalışanını beşe düşürmek zorunda kalıyor. Ben berberlik yapıyorum ve Mart 2025 itibariyle kira sözleşmem yenilenecek. Yeniden değerleme oranıyla birlikte kiram 25-26 bin lirayı bulacak. Elektrik, su, vergi ve diğer giderlerle birlikte aylık yaklaşık 50 bin lira masrafım olacak. Altı gün çalışıyoruz, ama kazancımız giderimizi karşılamıyor."
Sosyal Güvenlik Kurumu'nun kiracısı olan yaklaşık 65-70 iş yerinden 50’si kira borcunu ödeyemiyor. Eğer işlerimiz iyi olsaydı, kimse kira borcu biriktirmezdi. Ancak gelirimiz giderimizi karşılamıyor. Esnaf kredi çekmek zorunda kalıyor, çünkü masraflar çok ağır."
"Müşteri beklemekten başka çaremiz yok"
Bu kadar yüksek oranda zam beklemediklerini ifade eden Tuncer "Esnafın durumu ortada. Şu an Kemeraltı'nda dolaşın, herkes dışarıda müşteri bekliyor. Eğer işlerimiz iyi olsaydı, kimse borçlanmaz, kirasını zamanında öderdi. Biz, geçtiğimiz iki yılda yüzde 200 oranında yapılan kira zamlarının ardından, en azından iki yıl boyunca yeni bir zam yapılmamasını bekliyorduk. Ancak bu beklentimiz karşılanmadı ve bu yıl da yüzde 44-45 oranında zam geldi." dedi.
Tuncer, mevcut kira artışlarının esnafı kepenk kapatma noktasına getirdiğini belirtti:
"Bu kira artışlarıyla iki yıl içinde birçok esnafın kepenk kapatmak zorunda kalacağını düşünüyorum. Esnafın kapanması devlete de zarar verecek. Sigorta primi, elektrik, su gelirleri azalacak. Burada esnafın desteklenmesi, yüklerinin hafifletilmesi gerekiyor. Ancak maalesef bu teşvikleri göremiyoruz ve altında eziliyoruz. Gittiği yere kadar dayanacağız ama çok zor."
