“Apê Musa” olarak tanınan Kürt aydını, gazeteci ve yazar Musa Anter, 1920 yılında Mardin’in Nusaybin ilçesinin Eskimağara Köyü’nde dünyaya geldi. İlkokulu Mardin’de, ortaokul ve liseyi Adana’da tamamladı. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu. Anter'in annesi Fesla Hanım, Türkiye’nin ilk kadın muhtarlarından biriydi. 1944’te Abdurahim Rahmi Zapsu’nun kızı Ayşe Hale ile evlendi. Ayşe Hanım’dan 1945’te büyük oğlu Anter, 1948’de kızı Rahşan ve 1950’de küçük oğlu Dicle dünyaya geldi.
İLK GÖZALTI VE “49’LAR DAVASI”
Öğrencilik yıllarında, Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’a hakaret ettiği suçlamasıyla ilk kez gözaltına alındı ve 45 gün hapis yattı. Canip Yıldırım ve Yusuf Azizoğlu ile birlikte İleri Yurt Gazetesi’ni çıkaran Anter, yayımladığı Kürtçe şiir “Qimil / Kımıl” sebebiyle 1959 yılında “49’lar Davası” kapsamında idam istemiyle yargılandı. 27 Mayıs 1960 darbesinin ardından af ile serbest kalan Anter, cezaevinden çıktıktan sonra Deng, Barış Dünyası ve Yön dergilerine yazılar yazdı. Devrimci Doğu Kültür Ocakları, Halkın Emek Partisi, Mezopotamya Kültür Merkezi ve İstanbul Kürt Enstitüsü’nün kurucuları arasında yer aldı.
23’LER DAVASI VE YENİDEN CEZAEVİ
1963’te “23’ler Davası” kapsamında yeniden yargılandı ve cezaevine girdi. Mamak, Sultanahmet, Balmumcu, Seyrantepe ve Nusaybin cezaevlerinde kaldı. 12 Eylül 1980 darbesinin ardından “Kürtçülük propagandası yapmak” suçlamasıyla tekrar tutuklandı. Hayatı boyunca toplam 11,5 yıl hapis yattı.
MUSA ANTER CİNAYETİ
20 Eylül 1992’de Diyarbakır’da kaldığı otelden alındıktan sonra Seyrantepe mevkiinde, Cumhuriyet Mahallesi 36. Sokak’ta öldürüldü. Anter’in yanında bulunan gazeteci, yazar ve siyasetçi Orhan Miroğlu da saldırıda yaralandı. Eski JİTEM elemanı Abdülkadir Aygan, Anter’in, kendisinin de içinde bulunduğu tim tarafından JİTEM tarafından öldürüldüğünü açıkladı. Dönemin başbakanı Mesut Yılmaz’ın isteği üzerine Başbakanlık Teftiş Kurulu Başkanı Kutlu Savaş’ın hazırladığı Susurluk Raporu’nda, Anter cinayetinin “Yeşil” kod adlı Mahmut Yıldırım tarafından planlandığı ve işlendiği belirtildi. Anter’in mezarı, Nusaybin ilçesine bağlı Akarsu bucağı Eskimağara köyünde bulunuyor.
DAVA SÜRECİ
Musa Anter cinayetiyle ilgili davada, 2000 yılına kadar etkin bir soruşturma yapılmadı. Anter ailesi, 22 Şubat 2000’de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurdu. AİHM, 2007 yılında “yaşam hakkının hem maddi hem de usul açısından ihlal edildiğine” karar verdi. Kutlu Savaş’ın 1998’de hazırladığı Susurluk Raporu gibi bazı önemli delillerin de yetkililer tarafından göz ardı edildiği belirtildi.
DAVANIN ZAMAN AŞIMIYLA DÜŞMESİ
Musa Anter cinayeti davası, 2022 yılında zamanaşımı gerekçesiyle düşürüldü. Anter ailesi ve kamuoyu, adaletin yerini bulmadığına dair tepkilerini dile getirdi. Davanın düşmesi, Türkiye’de faili meçhul cinayetler ve adalet sistemi üzerine yeniden tartışmaların başlamasına yol açtı.
