Çocuklar olumsuz duygularla nasıl baş eder?

Çocukların öfke patlamaları; günümüz ebevynlerinin ve öğretmenlerinin en sık karşılaştığı ve çoğunlukla çözüm üretmekte yetersiz kaldıkları problemlerden biridir. Çocuk Gelişimci ve Yaratıcı Drama Öğretmeni Burçak Temel, çocuklara olumsuz duygular ile baş etme becerilerinin nasıl kazandırılabileceğini yazdı.

07.09.2020 - 10:39 Yayınlanma

25.07.2024 - 13:00 Güncelleme

Çocuklar olumsuz duygularla nasıl baş eder?

Burçak TEMEL (Çocuk Gelişimci ve Yaratıcı Drama Öğretmeni)

Günümüzde pandemi sebebiyle yaşadığımız sıkıntılar, kısıtlamalar çocuklarımızda kaygı, endişe, öfke, kızgınlık, hayal kırıklığı gibi duygularının artmasına neden oluyor. Bu durumla nasıl baş edeceklerini de bilmiyor; hatta bu yaşadıkları durumun ne olduğunu bile anlamlandırmada zorluk yaşayabiliyorlar. İfade edemedikleri bu durum biz yetişkinler gibi çocuklarda da stres kaynağı olmakta ve öfke patlamaları ile kendini gösterebilmektedir.

Öfke duymaya ve öfkeyi idare etmeye karşı tabular o denli güçlü ki öfkeli olduğumuzu bilmek bile pek kolay olmuyor iken doğru bir yönlendirme olmadan çocukların öfkeyi anlamasını ve bununla baş etmesini beklemek mantık dışıdır. Çocukların öfke patlamaları; günümüz ebevynlerinin ve öğretmenlerinin en sık karşılaştığı ve çoğunlukla çözüm üretmekte yetersiz kaldıkları problemlerden bir tanesidir.

Öfkesini kontrol edemeyen bir çocuk kaybolmuşluk, çaresizlik, sevgisizlik hissi yaşar ve bu duygular onu şiddete, zorbalığa, uyumsuzluğa, çatışmaya, yalnızlığa, aşırı aktif olmaya yada içine kapanıklığa itebilir. Bu durumdaki bir çocuğun edineceği bilgiler ve deneyimler gelecekte yetişkin bir birey olduğunda da öfkesini doğru kontrol edemeyeceği, olumsuz davranış ve tutumlarının devam edeceği anlamına gelmektedir.

Yetişkinlerin desteği önemli

Böyle bir durumun oluşmaması için çocuğun öfkesini tanıması ve bu duygu ile başa çıkması, kontrol etmesi için doğru yolları bulabilmesi gerekmektedir. Ebeveynlerin ve yetişkinlerin işte bu noktada çocuğa; öfke kontrolü ve yönetimi konusunda rehber olmaları, bu duygular ile baş etme becerileri geliştirmeleri için destek olmaları büyük bir önem kazanmaktadır.

Çocuklar olumsuz duygular ile baş etme becerilerini çeşitli yollar ile öğrenirler. Bu yollardan biri çevredeki yetişkinleri gözlemleme; diğeri ise medyadaki kişi ve karakterleri gözlemlemedir.

Çocuk karşısındaki rolümüz ne olursa olsun (Anne, baba, öğretmen, komşu, amca, teyze, aile dostu...vb) emin olmak gerekir ki stres, kaygı, gerginlik ile nasıl baş ettiğimizi çocuklar bilirler. Bir gergin durum karşısında; gerilir misin? Bağırır mısın? Öfken kabarıp saldırır mısın? Küfür mü edersin, yoksa fiziksel şiddete mi baş vurursun? Telaşa kapılmadan sakinliğini korur musun? Derin bir nefes alıp yoluna devam mı edersin? …

Bu durumdan dolayı çocuğa bu tür olumsuz duygular ile sağlıklı baş etme becerilerini kazandırmanın en kolay yolu; yetişkinler olarak bizim de doğru yöntemleri kullanmamız ve hatta onlar etrafımızdayken bu becerileri yüksek sesle söyleyerek uygulamamızdır. Örneğin; “Market kasa kuyruğunda, sırayı beklemeden önüme geçen kişiye çok sinirlendim. Deriiiin bir nefes aldım ve sakin bir ses ile “Sıra burdan devam ediyor hanımefendi.” diye uyarıda bulundum” demek; çocuk, olaya şahit olsa bile, hangi davranış ve konuşmayı neden yaptığınızı anlaması ve örnek alması için önemlidir.

Çocuğun olumsuz duygular ile baş etme yöntemlerinden bir diğeri de medyadaki insan ya da karakterleridir. Çocuğunuz en sevdiği çizgi filmin karakteri ile kendini özdeştirebilir ve karakter hangi durumda ne yapıyorsa onu yapabilir. Çünkü bu onun için doğrudur.

“Yanlış olsaydı büyükler bunu yayınlamazdı!! Dimi?!!....” Tabiki de doğru değil. Yayınlanan ama çocuklar için uygun olmayan bir sürü çizgi film, animasyon, sinema, dizi, kitap bulunmakta.

Çocukların bakış açıları böyle olduğu için;

- Sevdiği programları onlar ile beraber izleyip,

- Favori programındaki, filmdeki ya da bir kitaptaki karakterler üzgün/kızgın/öfkeli olduğunda nasıl davranıyor (stres ile nasıl baş ediyor)? Sen onun bu davranışı hakkında ne düşünüyorsun? Bu davranışlar kahraman/karakter için işleri kolaylaştırıyor mu yoksa zorlaştırıyor mu?Karakter bu davranışı yapmak yerine ne yapsaydı işler daha kolay olurdu yada olay çözülürdü? ...gibi sorularla konuyu açıp;

- Çocuğunuz ile o sevdiği kişi ya da karakteri berber incelemeniz ve davranışlardaki doğru ve yanlışları görmesini sağlamanız gerekiyor.

Neticede çocuklar olumsuz duygular ile baş etme becerilerini deneme yanılma yöntemi ile öğrenirler. Yani baş etme becerileri;

- Bir öğrenme sürecidir.

- Çok küçük yaştan başlar, gençlik dönemi ve yetişkinlikte de devam eder.

- Her çocuğun farklı farklı yöntemleri olur. Bazı beceriler bir çocukta harika işlerken diğer çocukta olumlu bir etki göstermeyebilir.

- Her çocuk yetişkin rehberliğine ihtiyaç duyar.

- Hayatta karşımıza çıkan sorunlarla başa çıkma, problemi görme, analiz etme ve çözmek için elzemdir.

Çocuklarınızla birlikte uygulayabileceğiniz çeşitli baş etme yöntemleri vardır. Önemli olan çocuğunuz için hangi yöntem/lerin uygun olduğunu bulabilmektir. Bazı çocuklar olumsuz duyguları yaşadığında zihinsel ve bedensel olarak sakinleşmek için duygusal uyaranların azalmasına yani sessizliğe ve yatıştırıcı etkinliklere ihtiyaç duyarken; bazı çocuklar ise yoğun duygusal uyarana yani fazla enerjilerini atmak için fiziksel aktiviteye ihtiyaç duyabilirler. Bu iki durum içinde bazı fikirler paylaşacağım. Çocuğunuzla beraber bunları deneyip hangisinin sizin için en iyi yöntem olduğunu deneyebilirsiniz.