Bir zamanlar idamların gerçekleştiği, ardından sanayi bölgesi olarak varlığını sürdüren Darağaç semtindeki Umurbey Mahallesi, son on yılda sanatın ve kolektif üretimin merkezi haline geldi. Darağaç Kolektifi öncülüğünde dönüşen mahalle, yıllık sokak sergileri, ekolojik projeler ve film festivalleriyle Türkiye’nin en özgün kültürel alanlarından biri olarak öne çıkıyor. Sanayi atölyelerinin sanat mekanlarına dönüştüğü bu semt, bugün sanatçılar, esnaf ve mahalle sakinlerinin ortak emeğiyle yaşayan bir açık hava müzesi niteliğinde.
Konak ilçesine bağlı Umurbey Mahallesi, halk arasında bilinen adıyla Darağaç, son yıllarda geçirdiği dönüşümle dikkatleri üzerine çekiyor. Tarihi Alsancak Garı ile Alsancak Stadyumu’ndan başlayıp Halkapınar’a kadar uzanan bu bölge, adını Osmanlı döneminde burada gerçekleşen idamlardan alıyor. Bu karanlık geçmiş, 19. yüzyılda İzmir Limanı’nın gelişmesi ve Alsancak Garı’nın inşasıyla birlikte yerini sanayileşmeye bıraktı. Ancak zamanla sanayinin gerilemesiyle cazibesini yitiren mahalle, 2015’lerden itibaren sanatçıların ilgisiyle yeniden canlandı ve bambaşka bir kimlik kazandı.
Atölye Arayışıyla Başlayan Yolculuk
Darağaç Kolektifi’nin temelleri, yaklaşık on yıl önce, geniş ve uygun maliyetli çalışma alanı arayan birkaç sanatçının Umurbey Mahallesi namı-diğer Darağaç’a taşınmasıyla atıldı. Bölgedeki kiraların uygunluğu, merkeze olan yakınlık ve mahalledeki üretim ruhunu keşfeden sanatçılar, bu alanı kendilerine atölye olarak seçtiler. Darağaç Kolektifi’nin kurucularından sinemacı ve akademisyen Ali Cem Doğan, kolektifin oluşum sürecini ve mahalleyle kurdukları özel bağı şöyle anlatıyor, “Başlangıçta yalnızca birkaç sanatçının bir araya gelip atölye kurduğu bir süreçti. Ancak zamanla mahalleyle ilişkilerimiz gelişti, sadece selamlaşmakla kalmadık; birlikte tornavida paylaştık, boya takas ettik, duvar boyadık. Bu dayanışma zamanla sanata dönüştü. Komşularımız artık sadece izleyici değil, sürecin aktif bir parçası oldular. Artık sadece birlikte çalışan insanlar değil, birbirine omuz veren bir aileyiz.”
Sanat Sokağa Nasıl Taştı?
Darağaç Kolektifi’ni benzersiz kılan en önemli özelliklerinden biri, yalnızca sanatçıların değil, tüm mahallenin sürece dahil olması. Mahallenin ustalarından Hüseyin Usta’nın "Eserleri sokaklara koyun da biz de görelim" sözü, 2016’da düzenlenen ilk ‘Darağaç Sergisi’ne ilham verdi. O günden bu yana, her Eylül sonunda sokaklara yayılan eserlerle mahalle, yaşayan bir açık hava galerisine dönüşüyor. Sanatçılar, eserlerini galeri duvarları yerine bina cephelerine, apartman aralarına, kaldırımlara ve vitrinlere yerleştiriyor. Kolektifin kurucularından Ali Cem Doğan, bu dönüşüm sürecini şöyle anlatıyor, “Biz zamanla şunu fark ettik, sanat sadece galerilerde var olmak zorunda değil. Sanat her yerde olabilir. Sokakta da, bir apartman duvarında da, bir esnafın vitrininde de...” Bu anlayış, Darağaç Kolektifi’nin doğuşunun temelini oluşturdu. Yalnızca sanat üretiminin değil, birlikte yaşamanın, dayanışmanın ve ortak emeğin de alanı haline gelen kolektif; bugün bir dernek, bir mutfak, bir film festivali ve fikirlerin özgürce dolaştığı bir platform olarak faaliyet gösteriyor. Kolektifin öncülüğünde dönüşen Umurbey Mahallesi ise, Türkiye’de benzeri az görülen bir kültürel dönüşümün örneği olarak öne çıkıyor.
Mahallenin Kalbi: Fatma Kaçaro
Bu sürecin en önemli figürlerinden biri de Fatma Kaçaro. 33 yıldır Mahallenin sevilen muhtarı olan Kaçaro, sanatçıları mahallede adeta çocukları gibi sahiplenmiş. “Mahalleli ve sanatçılar artık bir aileyiz. Sanat bizim ortak dilimiz oldu Biz burayı yıktırmak yerine yaşatmayı seçtik. Hem sanatla güzelleştiriyoruz hem de mahalle kültürünü koruyoruz,” diyor Kaçaro.
Herkesin Emeği Var
Etkinlikler yaklaşırken mahallede gözle görülür bir hareketlilik başlıyor. Duvarlar boyanıyor, sokaklar temizleniyor, esnaflar vitrinlerini hazırlıyor. Darağaç’ın etkinliklerine sadece sanatçılar değil, mahalledeki herkes koşuşturuyor; esnaf, yerel halk, sanatçılar… Ali Cem Doğan bu durumu şöyle anlatıyor, “Mahalledeki esnaflar, evlerinde geçirdiklerinden daha fazla vakti mahallede geçiriyorlar. Örneğin, büyük bir sergi düzenleneceği zaman, bakkal Fırat’a bildiriyoruz. Fırat, işletmesini o günün şartlarına göre hazırlıyor, vitrinini etkinliğe uygun düzenliyor. Böylece sergiye gelenler oradan alışveriş yapabiliyor. Aynı şekilde köfteci de tezgahını etkinlik alanına taşıyor, kendine göre hazırlıklar yapıyor.” Bu kolektif hazırlık süreci sayesinde, sadece sanat değil yerel ekonomi de hareketleniyor. Mahalle, dayanışma ve ortak emekle adeta yaşayan bir sanat alanına dönüşüyor. Herkes kendi görevini üstlenerek birlikte hareket ediyor. Etkinlik günü geldiğinde, Darağaç bu güçlü dayanışma ruhuyla ziyaretçilerini karşılıyor.
Ranta Rağmen Sanat
Tüm bu dayanışma ve üretim ortamına rağmen mahallede gelişen kolektif üretim ve dayanışma ruhu, giderek artan bir baskıyla karşı karşıya. Değişen kentsel dinamikler ve artan rant baskısı, Darağaç'ı da tehdit etmeye başladı. Bugün çevresi yüksek katlı rezidanslar, ofis projeleri ve milyonlarca liralık konutlarla çevrili. Mahalle halkının ortak kaygısı ise bu özgün yapının bir gün inşaat projeleri uğruna yok edilmesi. Tüm bu baskıya rağmen Darağaç, sanatla direnmeye devam ediyor.
DARAĞAÇ ETKİNLİKLERİ
Darağaç Yıllık Sergisi: Sanat Sokakta
Darağaç Kolektifi’nin en bilinen etkinliklerinden biri her yıl Eylül ayının son cumasında düzenlenen Darağaç Sergileri. Mahallenin dört bir yanına yayılan bu sergiler, sanat eserlerini galeri duvarlarının dışına taşıyor. Sanatçılar eserlerini binaların cephelerine, boş alanlara ve sokaklara yerleştirerek mahallenin doğal dokusuyla bütünleşen bir sergi atmosferi yaratıyor.
Darağaç Bostan Projesi: Topraktan Sanata
Görsel sanatların ötesine geçerek ekolojik bir vizyonu da sahiplenen Kolektif’in en dikkat çekici projelerinden biri, Darağaç Bostan adı verilen sürdürülebilir üretim odaklı organik tarım alanı. Eskiden atıl bir alan olan bu bölge, şu an mahallenin organik ürünleriyle dolup taşan bir bostana dönüşmüş durumda. Ata tohumlarıyla bir yerel ekosistem oluşturmayı hedefleyen projenin bu yılki teması, fermantasyon. Lastiklerden yapılan sebze yataklarında, brokoli ve diğer sebzeler yetiştiriliyor. Buradan elde edilen ürünler, bu yılın sonunda açılması planlanan Darağaç Mutfak projesinde değerlendirilecek.
Darağaç Mutfak Projesi: Sanatla Beslenen Lezzetler
Darağaç Kolektifi, yıllar içinde yalnızca mahalle ve sanatçılarla değil, ulusal ve uluslararası desteklerle de güçlendi. Bu desteklerden biri olan Avrupa Birliği fonuyla, 2025 sonunda açılması planlanan Darağaç Mutfak Projesi hayata geçiriliyor. Proje kapsamında, mahalledeki metruk bir ev, endüstriyel bir mutfak laboratuvarına dönüştürülüyor. Amaç sadece bir mutfak inşa etmek değil; yemeğin, üretimin ve sanatın iç içe geçtiği, disiplinler arası bir buluşma alanı yaratmak. Bostandan gelen ürünler burada değerlendirilerek yerel ve deneysel tariflerle hayat bulacak. Gastronomi öğrencileri, mutfak sanatlarıyla ilgilenen gençler, şefler, sanatçılar ve mahalle sakinlerinin katkısıyla şekillenecek bu alanda yalnızca tarifler değil, fikirler de paylaşılacak; deneysel yemekler kadar yaratıcı sanat işleri de bu alanda doğacak.
Darağaç Film Festivali
Sanatı yalnızca görsel eserlerle sınırlamayan Darağaç Kolektifi, sinemaya da alan açıyor. Her yıl Haziran ayında düzenlenen Darağaç Film Festivali ile bağımsız kısa filmlerden belgesellere uzanan bir seçki izleyiciyle buluşuyor. Mahalleli ve ziyaretçiler, sinema keyfini birlikte paylaşırken, festival genç sinemacıları desteklemeyi ve sinemayı herkes için erişilebilir kılmayı amaçlıyor.
‘Karargah’ Sanatçılar İçin Buluşma Alanları
Darağaç Kolektifi, bugün İzmir sınırlarını aşarak Türkiye’nin ve dünyanın farklı bölgelerinden sanatçıların buluşma noktası haline geldi. Kolektifin merkezi olan “Karargah”, sanatçılara üretim yapabilecekleri bir alan sunarken, aynı zamanda farklı disiplinlerden gelen isimlerin bir araya gelip fikir alışverişinde bulunduğu yaratıcı bir buluşma ortamı sağlıyor.
Haritalı Bir Sanat Turu
Darağaç'ta sanat sadece bir sergi olarak kalmıyor; mahalledeki çeşitli yaşam alanlarını birbirine bağlıyor. Karargahtan bostana, oradan kolektif mutfağa uzanan farklı akslar ve buluşma noktaları bulunuyor. Yıllık sergi zamanı geldiğinde, ziyaretçilerin ilk durağı mahallede ‘Karargah’ olarak adlandırılan merkez oluyor. Burada dağıtılan A5 boyutundaki haritada, sanat eserlerinin konumlarını gösteren numaralar bulunuyor. Bu numaralar sayesinde izleyiciler, yeni eserleri mahalle sokaklarında özgürce keşfedebiliyorlar.
