Türkiye iş kanunları, çalışanların haklarını korumak için çeşitli düzenlemeler sunuyor. Bu düzenlemelerin başında gelen kıdem tazminatı, belirli şartlar dahilinde iş akdi sonlanan çalışanlara ödenir. Ancak, kıdem tazminatını talep etmek için bazı kritik koşulların sağlanması gerekiyor.
Kıdem Tazminatı Nedir ve Kimler Hak Kazanabilir?
Kıdem tazminatı, bir çalışanın işyerindeki hizmet süresi boyunca kazandığı bir haktır. Bu tazminat, çalışanın işten ayrılması durumunda ödenir ve her bir tam yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır. İş mevzuatına göre, kıdem tazminatına hak kazanabilmek için çalışanın en az bir yıl süreyle aynı işveren altında çalışmış olması gerekmektedir.
Kıdem Tazminatı Talep Etme Koşulları Nelerdir?
Kıdem tazminatı almak isteyen çalışanın belirli koşulları sağlaması gerekmektedir. Bu koşullar şu şekildedir:
- Çalışanın aynı işverenle en az bir yıl çalışmış olması
- İş akdinin işverenin kararı veya kusuru nedeniyle feshedilmemiş olması
İşten kendi isteğiyle ayrılanlar genellikle kıdem tazminatı hakkı kazanamazlar. Ancak, bazı istisnai durumlar mevcuttur.
İşten Kendi İsteğiyle Ayrılanların Tazminat Hakları
1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi uyarınca, belirli sebeplerle istifa eden çalışanlar da kıdem tazminatı alabilirler. Bu sebepler şunlardır:
- Emeklilik şartlarını yerine getirenler
- Zorunlu askerlik görevine gidenler
- Evlilik nedeniyle işten ayrılan kadın çalışanlar (evlilikten sonraki bir yıl içinde)
- 9 Eylül 1999 tarihinden önce sigortalı olup, 15 yıl ve 3600 gün prim ödeme şartlarını dolduranlar
Doğum Yapan Çalışanların Tazminat Durumu
Doğum yapmak, tek başına kıdem tazminatı hakkı doğurmaz. Ancak, işyerinde bulaşıcı hastalık riski gibi sağlık nedenleriyle işten ayrılanlar tazminat alabilirler.
Kıdem Tazminatının Hesaplanması
Kıdem tazminatı, çalışanın işyerindeki hizmet süresi ve son brüt maaşı üzerinden hesaplanır. Her tam yıl için 30 günlük brüt maaş tutarında tazminat ödenir. Yıl tamamlanmayan süreler için orantılı bir hesaplama yapılır. Hesaplamada çalışanın düzenli olarak aldığı tüm nakdi ve nakde çevrilebilir ödemeler (ulaşım, yemek parası ve düzenli ikramiyeler gibi) brüt ücrete dahil edilir.
Kıdem Tazminatında Üst Limit
Kıdem tazminatı için her yıl belirlenen bir üst limit bulunmaktadır. 2023 yılı için bu limit 23.489 TL olarak belirlenmiştir. Gazeteciler için ise Basın İş Kanunu gereğince bir tavan uygulaması bulunmamaktadır.
Tazminattan Yapılan Kesintiler
Kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesilir. İşveren, tazminatı tek seferde ve tam olarak ödemekle yükümlüdür ve çalışanın onayı olmadan taksitlendirme yapılamaz.
Tazminatın Temelinde Yatan Ücretin Hesaplanması
Kıdem tazminatı hesaplamasında, çalışanın düzenli olarak aldığı tüm nakdi ve nakde çevrilebilir ödemeler brüt ücrete dahil edilir. Ancak, düzensiz mesai ve prim ödemeleri bu hesaplamaya katılmaz. Tazminat miktarı, çalışanın son aldığı brüt ücret üzerinden hesaplanır. Yıl içindeki maaş artışları dikkate alınarak en son alınan maaş esas alınır.
Kıdem tazminatı hesaplamasında, koruyucu giysi gibi çalışana sağlanan yardımlar ile ara sıra yapılan fazla mesai ve bayram tatil ücretleri gibi ödemeler dikkate alınmaz. Ancak, giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesaplama yapılır ve yıllık tazminat miktarı, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihteki üst limiti aşamaz.
