Mehter marşı, Osmanlı İmparatorluğu’nun sembolü olan mehteran topluluğunun çaldığı, davul, zurna, boru, nakkare gibi çalgılardan oluşan, savaşlarda ve törenlerde kullanılan bir müzik türüdür. Mehter marşının tarihi, Orhun yazıtlarına kadar uzanan Türklerin askeri müzik geleneğine dayanır.
Mehter marşı nedir?
Mehter marşı, Osmanlı İmparatorluğu’nun en önemli askeri ve kültürel unsurlarından biri olan mehteran topluluğunun çaldığı bir müzik türüdür. Mehteran, Farsça “en büyük” anlamına gelen “mihter” kelimesinden türetilmiş bir isimdir. Mehteran, yalnızca üflemeli ve vurmalı çalgılardan oluşan, açık havada icra edilen, yüksek sesli ve coşkulu bir müzik topluluğudur. Mehter marşları, savaşlarda düşmanı korkutmak, kendi askerlerini cesaretlendirmek; barış zamanlarında ise devletin görkemini, bağımsızlığını ve ihtişamını göstermek için çalınmıştır.
Mehter marşının tarihi nasıldır?
Mehter marşının tarihi, Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya göçünden bu yana var olan bir gelenektir. Dünyanın ilk askeri bandosu olarak kabul edilen mehteran topluluğunun kökeni, Büyük Hun Devleti’nde kurulan "tuğ takımı"na kadar uzanır. Tuğ takımı, savaşlarda kulakları sağır edercesine çalınan davul sesleri ile düşmanın ürkmesini sağlayan bir müzik topluluğuydu.
Türkler, Selçuklular, Moğollar, Memlükler, Timurlular gibi farklı devletler kurarak İslam dünyasına yayıldıklarında, askeri müzik geleneğini de beraberlerinde getirdiler. Osmanlı Devleti, bu geleneği devralarak, mehteran teşkilatını saray bünyesinde kurdu. Mehteran, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan yıkılışına kadar, yaklaşık 600 yıl boyunca faaliyet gösterdi. Mehteran, Osmanlı ordusunun her seferinde yanında bulunur, savaşlarda, kuşatmalarda, zaferlerde, sefer dönüşlerinde, cüluslarda, bayramlarda, düğünlerde, cenazelerde, elçi kabullerinde, nevbet vuruşlarında, saat ilanlarında, eğlencelerde, şenliklerde, törenlerde çalardı. Mehteran, Osmanlı Devleti’nin gücünü, ululuğunu, azametini, ihtişamını, saltanatını, kültürünü, sanatını, müziğini, ruhunu yansıtan bir sembol haline geldi.
Mehter marşının özellikleri nelerdir?
Mehter marşının özellikleri, çalınan çalgıların, kullanılan makamların, söylenen sözlerin ve icra edilen biçimin belirlediği unsurlardır. Mehter marşında kullanılan başlıca çalgılar şunlardır:
- Zurna: Üflemeli bir çalgı olan zurna, mehter marşının en önemli ve en tanınmış çalgısıdır. Zurna, yüksek sesi ve keskin tonu ile mehter marşına canlılık ve coşku katar. Zurna, mehter marşında genellikle melodiyi çalar.
- Boru: Üflemeli bir çalgı olan boru, mehter marşında zurnanın yanında kullanılır. Boru, zurnadan daha kalın ve daha derin bir ses çıkarır. Boru, mehter marşında genellikle armoniyi sağlar.
- Kurrenay: Üflemeli bir çalgı olan kurrenay, mehter marşında boruya benzer bir şekilde kullanılır. Kurrenay, borudan daha ince ve daha uzun bir çalgıdır. Kurrenay, mehter marşında genellikle borunun bir oktav altında çalar.
- Mehter düdüğü: Üflemeli bir çalgı olan mehter düdüğü, mehter marşında zurna, boru ve kurrenayın arasında yer alır. Mehter düdüğü, zurnadan daha ince ve daha kısa bir çalgıdır. Mehter düdüğü, mehter marşında genellikle zurnanın bir oktav altında çalar.
- Kös: Vurmalı bir çalgı olan kös, mehter marşının en büyük ve en ağır çalgısıdır. Kös, büyük bir bakır kase şeklinde olup, üzerine deri gerilir. Kös, mehter marşında ritmi belirler ve davul ile birlikte çalınır. Kös, mehter marşında genellikle tek vuruş veya iki vuruş şeklinde çalınır.
- Davul: Vurmalı bir çalgı olan davul, mehter marşının en yaygın ve en tanınmış çalgısıdır. Davul, silindir şeklinde olup, iki tarafına deri gerilir. Davul, mehter marşında ritmi belirler ve kös ile birlikte çalınır. Davul, mehter marşında genellikle dört vuruş veya sekiz vuruş şeklinde çalınır.
- Nakkare: Vurmalı bir çalgı olan nakkare, mehter marşında davulun yanında kullanılır. Nakkare, küçük bir bakır kase şeklinde olup, üzerine deri gerilir. Nakkare, mehter marşında ritmi belirler ve davul ile birlikte çalınır. Nakkare, mehter marşında genellikle hızlı ve sürekli vuruş şeklinde çalınır.
- Zil: Vurmalı bir çalgı olan zil, mehter marşında nakkarenin yanında kullanılır. Zil, ince bir metal levha şeklinde olup, ortasında bir delik bulunur. Zil, mehter marşında ritmi belirler ve nakkare ile birlikte çalınır. Zil, mehter marşında genellikle tek vuruş veya iki vuruş şeklinde çalınır.
- Çevgan: Vurmalı bir çalgı olan çevgan, mehter marşında sadece mehtere has bir çalgıdır. Çevgan, ucunda küçük ziller bulunan bir sopa şeklindedir. Çevgan, mehter marşında ritmi belirler ve zil ile birlikte çalınır. Çevgan, mehter marşında genellikle hızlı ve sürekli vuruş şeklinde çalınır.
Mehter marşında kullanılan makamlar, Türk müziğinin temelini oluşturan ses dizileridir. Mehter marşında genellikle Hicaz, Rast, Uşşak, Segah, Buselik, Hüseyni, Nihavend, Saba, Hüzzam, Kürdi gibi makamlar kullanılır.
