İzmir'de bitkiler üzerine amatör çalışmalar yapan esnaf Cem Çuhacıoğlu, 11 yıl kadar önce, Tahtalı Barajı civarında bulduğu ve farklı bir tür olduğunu düşündüğü bitkinin fotoğraf ve örneklerini, Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi ile Herbaryum Uygulama ve Araştırma Merkezi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Yıldırım'a ulaştırdı.
Prof. Dr. Yıldırım, Çuhacıoğlu ile yaptığı araştırmalar sonucunda, kekik, ada çayı, reyhan, biberiye gibi bitkilerin de dahil olduğu ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasından olan türün, literatürde kaydının olmadığını belirledi.
Doktora öğrencisi Tuğkan Özdöl ile Dr. Özal Güner de bitkinin literatüre kazandırılması konusundaki çalışmaya dahil oldu. Uzun yıllar süren saha ve laboratuvar çalışmasının ardından konuyla ilgili hazırlanan bilimsel makale, taksonomi dergisi Türler ve Habitatlar'ın son sayısında yayımlandı.
Bitkiye İzmir'e atfen "Efeçayı" adı verildi. Bitkinin bilimsel ismi ise keşfi yapan Cem Çuhacıoğlu'na atıfla "Stachys cuhacioglui" oldu.
Prof. Dr. Hasan Yıldırım, Stachys cinsinin, ballıbabagiller ailesinin en fazla tür içeren cinslerinden olduğunu söyledi.
Stachys cinsinin Avustralya ve Yeni Zelanda hariç, esas olarak Akdeniz havzası olmak üzere Güneybatı Asya ile Kuzey ve Güney Amerika'da yayılış gösterdiğini aktaran Yıldırım, şunları kaydetti:
"Bitki cinsinin Türkçe adı esasında, 'deliçay' diye bilinir. Direkt çay olarak tüketilmez fakat yine bu dağ çayları gibi ada çayları gibi aynı grubun içerisinde yani ballıbabagiller grubunda yer alır. Dünyada yaklaşık 435 civarında tür ve tür altı taksonla yayılış gösterir. Özellikle de Akdeniz Havzası'na has bir bitki grubudur. Ülkemizde de toplamda 125 civarında tür ve tür altı takson bulunmaktadır. Bunların 67 tanesi sadece ülkemize has endemik türlerdir. Bu bitki volkanik kayalar üzerinde yayılış gösteren ve toprakta kesinlikle yayılış göstermeyen, çok yıllık bir bitkidir."
Alzheimer'e karşı etkisi araştırılacak
Son yıllarda ballıbabagillerin Alzheimer'e karşı etkilerinin araştırıldığını kaydeden Yıldırım, şöyle devam etti:
"Efeçayı dediğimiz 'Stachys cuhacioglui' türü üzerine Eczacılık Fakültesi'nden hocalarla birlikte çalışmalara başladık. Burada gelecekte belki de Alzheimer üzerine önemli işlevi olan bir aktif madde bulma şansımız da olacaktır. Çalışmalarımızın sonucunu biz de heyecanla beklemekteyiz."
Efeçayı bitkisinin bulunduğu bölgede orman yangınlarının meydana geldiğini kaydeden Yıldırım, türün tehdit altında olduğunu sözlerine ekledi.
Cem Çuhacıoğlu ise yıllardır bitkilerle ilgilendiğini belirtti. Kendi araştırmaları sonucunda bitkinin yeni bir tür olduğu kanaatine vardığını ve Yıldırım'a bitkiyi getirdiğini aktaran Çuhacıoğlu, "Sabırsızlıkla geçen bir süre olmasına karşın ben sabredebildim. Sonuçta güzel bir şey ortaya çıktı." ifadelerini kullandı.
