Atatürk'ün 10 Kasım sabahı saat 9'u 5 geçe vefatını Anadolu Ajansı (AA) "Müdavi ve müşavir tabiplerinin neşredilen son raporu Atatürk'ün dünyaya gözlerini kapadığını bildirmektedir" ifadeleriyle haberleştirdi. Bu haberin ardından Türk basını en hüzünlü manşetlerini o gün attı. Ulusal gazeteler yıldırım (ikinci) baskılarıyla Ata'nın vefat haberini okurlarına duyurdu.
Atatürk'ün ebediyete irtihalini, Ulus Gazetesi, "Kurtarıcını ve En Büyük Evladını Kaybettin. Türk Milleti, Sen Sağol", Tan Gazetesi, "Babamızı Kaybettik", Cumhuriyet Gazetesi, "Atatürkümüzü Kaybettik", Kurun Gazetesi: "Atatürk Öldü. Türk Milleti Sen Sağol", Son Posta Gazetesi: "Türk Milleti Ulu Şefini, İnsanlık Büyük Evladını Kaybetti" manşetleriyle haberleştirdi.
Büyük matemin yer aldığı tarihi gazeteleri toplayan İzmirli aratırmacı Bedri Cumhur Doğu, 10 Kasım ve sonrasında yurt dışında, İzmir'de ve Türkiye genelinde çıkan gazetelerden oluşan koleksiyonu Dokuz Eylül okurları ile paylaştı.
10 Kasım 1938 günü, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ebediyete intikali yalnızca yurdumuzda değil, dünyanın dört bir yanında derin bir üzüntüyle karşılandı.
Yabancı gazeteler, Büyük Gâzi’nin ardından yayımladıkları makalelerde, insanlık tarihinin böylesine müstesna bir şahsiyeti bir daha kolay kolay yetiştiremeyeceğini ifade ettiler.
Bulgar gazeteleri, “Kılıç, fikir, kalb ve irade adamı: Atatürk” başlığı altında yayımladıkları yazılarda şu ifadelere yer verdiler:
“Dünya, bu kadar özel bir insanın ölümünden sonra artık eskisi kadar ilgi çekici değildir.
Atatürk öldü ama onun yeni Türkiye’deki büyük eserinde yaşayan ruhu daima var olacaktır.”
“Figaro” gazetesi, Atatürk hakkındaki makalesinde şunları yazıyor:
“Atatürk, yeni Türkiyenin yaratıcısı olduğu kadar milletin mürebbisi ve yetiştiricisi olmuştur.
Yeni Türkiyede bütün bir millet, onun büyük eseri olan inkılâpları ve istiklali için ona minnettar kalacaktır.”
Arnavutluk’un Demokratika gazetesi ise “Asrımızın en mümtaz siması: Atatürk” başlıklı makalesinde Atatürk’ü felsefi ve ideali bir kişilik olarak nitelendirdi:
“Atatürk, çağımızın en seçkin kişisidir. Filozofların soyut anlamlarla, şairlerin en güzel sözlerle anlattığı ideali, o gerçekçi yönüyle hayata geçirmiştir.
O, sözleri eyleme dönüştürmüş ve büyük başarıların dili onda vücut bulmuştur.”
Yunan basını da Türk milletinin derin yasına ortak oldu. Elefteron Vima gazetesi, Atatürk’ün gerçekleştirdiği inkılapların yalnızca bir ulusu değil, çağın seyrini değiştirdiğini belirtti:
“Atatürk’ün siyasi ve toplumsal reformları, basit bir kopuştan ziyade bir yeniden doğuştur. Türk milletinin gücü ve yaşama azmi, onun eseriyle ölümsüzleşmiştir.”
Avrupa basınının ortak kanaati, Atatürk’ün gerçekleştirdiklerinin yalnızca bir millet için değil, insanlık tarihi için bir dönüm noktası olduğudur.
Bir başka gazete şöyle yazdı:
“Atatürk’ün başardıkları adeta birer mucizedir. Birkaç yıl içinde gerçekleştirdiği devrimler, normalde yüzyıllar içinde yapılabilecek işlerdir.
Atatürk, dünyada çok az rastlanan ender kişiliklerden biridir.”
⸻
BEHÇET UZ’DAN ANLAMLI MESAJ
Bu zamansız vefatın ardından öğlen saatlerinde radyolardan İzmirlilere verilen haberin ardından 7’den 70’e şehir adeta mateme bürünmüş, bayraklar yarıya indirilmiş ve İzmir’de bulunan konsolos ve memurlar, İzmir Valisi Fazlı Güleç’e taziye ziyaretinde bulunmuşlardır.
Öğleden sonra İzmir Şehir Meclisi toplanmış, matem ve gözyaşı içerisinde başkan Behçet Uz’un teklifiyle, Atatürk’ün ruhunu onurlandırmak için 5 dakikalık saygı duruşunda bulunmuşlardır.
İzmir Belediye Reisi Behçet Uz, yayımladığı taziye mesajında, Atatürk’ün manevi mirasının Türk milleti tarafından ebediyen yaşatılacağını belirtti:
“Atatürk’ün bıraktığı büyük emanet, yalnız bu millete değil, bütün insanlığa ışık tutacaktır.
Bizler, O’nun eserlerini koruyarak, fikirlerini yaşatarak minnet borcumuzu ödeyeceğiz.”
Uz, ayrıca İzmir halkı adına devlet erkânına, mülki amirlere ve tüm yurttaşlara başsağlığı dileklerini ve telgraflarını ileterek, Cumhuriyet’in kurucusuna duyulan derin sevgi ve saygının sonsuza kadar süreceğini ifade etmişti.
Olağanüstü toplanan Şehir Meclisi’nde Karşıyakalı Münir Birsel ve Sadi İplikçi’nin konuşmaları ise sık sık gözyaşları ile kesiliyor.
Münir Birsel; Arkadaşlarım, Türk milleti ve dünya çok büyük bir değerini kaybetti. Bu kaybın acısını anlatmak mümkün değildir. Özellikle İzmir halkı, savaşın en zor günlerinde tüm varlığını ortaya koyarak mücadele etmiş ve Atatürk’ün rehberliğiyle kurtuluşu sağlamıştır. Bu nedenle onların üzüntüsü çok daha derindir diyerek konuşmasını bitirmiş.
Sadi İplikçi ise; Atatürk’ün ölümü Türk milletinde derin bir acı yaratmıştır; kalbi sızlamayan bir Türk yoktur. O, milletin içindeki değerli cevheri ortaya çıkararak Türk halkını yeniden canlandırmıştır. Bu cevheri bir daha karartmamak için daha büyük bir inanç ve azimle çalışmak gerektiği vurgulanmaktadır. Atatürk’ün ruhu sonsuza kadar yaşayacak, en büyük teselli ise onun bıraktığı eserlerdir. Her Türk bu eserleri korumak ve yaşatmakla yükümlüdür. Buna mecbur ve mükellefiz. Manevi huzurunda and içiyoruz.
MİLLETİN VE DÜNYANIN YÜREĞİNDE YANKILANAN BÜYÜK KAYIP: ATATÜRK’ÜN ARDINDAN
10 Kasım 1938 günü saat dokuzu beş geçe, yalnız Türkiye’nin değil, bütün insanlığın kalbinde bir boşluk bırakan büyük önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk ebediyete irtihal etti. Bu büyük kayıp, yalnız milletimizin değil, dünyanın dört bir yanındaki devlet adamları, fikir insanları ve yazarları da derin bir hüzne boğdu.
Atatürk’ün vefatı üzerine gerek yurt içinde gerekse yurt dışında yayımlanan gazete ve dergiler, onun insanlık tarihindeki yerini övgüyle dile getirdiler. Dönemin önde gelen münevverleri — edebiyatçılar, fikir adamları ve gazeteciler — duygularını gazete sütunlarında kaleme aldılar.
TÜRK AYDINLARINDAN DERİN TEESSÜR
12 Kasım 1938 tarihli Akşam Gazetesi, “Türk münevverlerinin Atatürk hakkındaki hisleri” başlığıyla dönemin seçkin isimlerinin duygularına yer verdi.
Yazar Peyami Safa, “Bu memleket birçok Mustafa Kemallerle doludur
Atatürk, bir konuşmasında bu memleketin sadece bir tane değil, birçok Mustafa Kemal ile dolu olduğunu söylememiş miydi? Onun manevi varlığı gibi, fiziki yokluğu da bizim için büyük işler başaracak bir enerji kaynağı olacaktır. Çünkü biz, bedeni aramızda olmasa bile manevi varlığının gücünün azalmayacağını ispat edeceğiz. Biz, onun bedenine tapan kişiler değil, ölümsüz eserine ve anlamlarına bağlı bir bilince sahibiz. O, kendi vücuduyla birlikte yok olacak geçici bir milletin değil; kendi düşünce ve ruhuyla birlikte sonsuza dek yaşayacak bir milletin kurucusudur. Umutsuzluğa kapılmak, hem onu hem de kendimizi anlamamak demektir.”
Orhan Seyfi Orhon; “Ölmedi, ebedîleşti”
“Bu ölüm, onun hayatını bizim hayatımıza kattı. O, artık bizim varlığımızın bir parçası oldu ve bizler onun hatırası içinde yaşamaya devam edeceğiz. Atatürk’ün vefatı, bizi birbirimize sımsıkı bağlayan bir olaydır. Zaten kutsal olan değerleri, bin kat daha kutsallaştıran bir olaydır.
Atatürk öldü! Ancak onun eseri bugün dahi daha güçlü bir şekilde yaşıyor. Şimdi, topyekûn bir millet olarak onun yolunda yürüyoruz. Onun zaferini gerçekleştiren, kurduğu düzeni devam ettiren, eserini tamamlayan, en yakın silah ve inkılap arkadaşları var olsun!
Atatürk öldü mü demiştim? Hayır, yanlış söyledim; Atatürk ölmedi, ölümsüzleşti!”
Cumhuriyet Gazetesi kurucusu gazeteci Yunus Nadi ise;
ölümü millet için büyük bir acı kaynağıdır. Onun yokluğunda teselli bulmak çok zordur. Ancak Atatürk’ün hatırası ve manevi varlığı, sanki hâlâ yanımızdaymış gibi bize güç verir. Onun cesareti ve örnek kişiliği, milletin her anında hissedilir. Bu yüzden Atatürk’ü kaybetsek de, fikirleri ve manevi mirasıyla hep yol gösterici olarak karşımızda durur diye beyanat vermiştir.
10 Kasım 1938, bir mirasın ebediyete mühürlendiği gündür.
Atatürk, bir milletin yeniden doğuşunun sembolü, bir çağın öncüsü olarak hem Türk hem dünya tarihine adını altın harflerle yazdırmıştır.
