Türkiye'nin dış ticaret performansında mayıs ayında yaşanan en dikkat çekici gelişme, ihracat tarafında ortaya çıkan ikili yapı oldu. İhracat birim değer endeksi'nin yüzde 3,1 oranında artması, Türk ihracatçılarının ürünlerini geçen yılın aynı dönemine kıyasla daha yüksek fiyatlara satabildiğini gösteriyor. Bu gelişme, katma değeri yüksek ürünlere yönelim ve küresel piyasalarda Türk mallarına olan talebin kalitesi açısından pozitif bir sinyal olarak yorumlanıyor.
Ancak tablonun diğer yarısı, ihracat miktar endeksi'nin yüzde 0,5 oranında gerilemesi şeklinde kendini gösteriyor. Bu durum, ihracatçıların daha az miktarda ürün sattıklarını ancak birim fiyatları artırabildiklerini ortaya koyuyor. Sektörel bazda incelendiğinde, en büyük miktar kaybının gıda, içecek ve tütün sektöründe yaşandığı görülüyor. Bu sektörde ihracat miktar endeksi yüzde 9,5 azalırken, birim değer endeksi yüzde 10,5 arttı. Bu veriler, gıda ihracatında 'az ama pahalı' bir eğilimin hakim olduğunu gösteriyor.
Ham maddeler kategorisinde de benzer bir tablo var. Miktar bazında yüzde 4,9'luk bir düşüş yaşanırken, fiyatlarda yüzde 5,8'lik bir artış gerçekleşti. Bu durum, küresel ham madde piyasalarındaki fiyat artışlarının Türk ihracatına yansıdığını gösteriyor.
Yakıt ihracatında büyük kayıp: Hem fiyat hem miktar düştü
Yakıt sektörü, mayıs ayının en kayıpçı sektörü olarak öne çıkıyor. Yakıt ihracatı hem miktar hem de fiyat bazında önemli düşüşler yaşadı. İhracat birim değer endeksi bu sektörde yüzde 16,3 azalırken, miktar endeksi de yüzde 8,9 geriledi. Bu çifte düşüş, küresel enerji piyasalarındaki volatilitenin ve petrol fiyatlarındaki dalgalanmaların Türkiye'nin enerji ihracatını olumsuz etkilediğini gösteriyor.
Buna karşılık, Türkiye'nin ihracat sepetinin en büyük bölümünü oluşturan imalat sanayi (gıda, içecek, tütün hariç) sektöründe daha dengeli bir tablo ortaya çıktı. Bu sektörde birim değer endeksi yüzde 3,2 artarken, miktar endeksi de yüzde 2,7 oranında yükseldi. Bu durum, imalat sanayinin hem fiyat hem de miktar bazında pozitif performans sergilediğini gösteriyor.
İthalat tarafında maliyetler düşüyor: Fiyatlar geriledi, hacim arttı
İthalat cephesinde ise ihracatın tam tersi bir eğilim gözleniyor. İthalat birim değer endeksi yüzde 0,3 gerilemeyle neredeyse sabit kalırken, ithalat miktar endeksi yüzde 2,9 artışla yükseldi. Bu durum, Türkiye'nin daha ucuz maliyetlerle daha fazla miktarda mal ithal edebildiğini gösteriyor.
Sektörel bazda incelendiğinde, yakıt ithalatında önemli bir maliyet avantajı sağlandığı görülüyor. İthalat birim değer endeksi yakıt sektöründe yüzde 14,4 azalırken, miktar da yüzde 3,7 geriledi. Bu durum, küresel petrol fiyatlarındaki düşüşün Türkiye'nin enerji maliyetlerini olumlu etkilediğini gösteriyor.
Gıda, içecek ve tütün sektöründe ise farklı bir tablo var. İthalat birim değer endeksi bu sektörde yüzde 18,9 gibi yüksek bir oranda artarken, miktar yüzde 6,7 azaldı. Bu durum, gıda enflasyonunun sadece yurt içinde değil, ithalat fiyatları üzerinde de etkili olduğunu gösteriyor.
Mevsimsel etkiler arındırıldığında farklı bir tablo
Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış veriler, aylık bazda daha net bir resim sunuyor. İhracat miktar endeksi bu düzeltme sonrasında nisan ayına göre yüzde 12,6 gibi güçlü bir artış gösterdi. Bu durum, mayıs ayındaki ihracat performansının mevsimsel faktörler dikkate alındığında aslında oldukça pozitif olduğunu ortaya koyuyor.
İthalat tarafında ise mevsimsel düzeltme sonrasında aylık bazda yüzde 6,6'lık bir azalış gözleniyor. Bu durum, ithalat artışının büyük ölçüde mevsimsel faktörlerden kaynaklandığını gösteriyor.
Yıllık bazda takvim etkilerinden arındırılmış veriler incelendiğinde, ihracat miktar endeksi yüzde 3,6, ithalat miktar endeksi ise yüzde 9,5 artış gösteriyor. Bu durum, ithalattaki artış hızının ihracattan daha yüksek olduğunu ortaya koyuyor.
Dış ticaret haddi iyileşiyor: Türkiye için olumlu sinyal
Mayıs ayının en olumlu gelişmelerinden biri, dış ticaret haddindeki iyileşme oldu. İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine bölünmesiyle hesaplanan bu gösterge, 2024 mayısında 86,2 iken, 2025 mayısında 89,1'e yükseldi. Bu 2,9 puanlık artış, Türkiye'nin dış ticaretteki fiyat rekabet gücünün arttığını gösteriyor.
Dış ticaret haddindeki bu iyileşme, Türkiye'nin aynı miktarda ihracat yaparak daha fazla ithalat finanse edebileceği anlamına geliyor. Bu durum, ekonomik büyüme ve refah artışı açısından pozitif bir gelişme olarak değerlendiriliyor.
Sektörel performans: İmalat öne çıkıyor, gıda zorlanıyor
Sektörel performans analizi yapıldığında, en başarılı sektörün imalat sanayi olduğu görülüyor. Bu sektörde hem ihracat hem de ithalat tarafında pozitif büyüme yaşanırken, fiyat artışları da makul seviyelerde kaldı.
Gıda sektörü ise hem ihracat hem de ithalat tarafında zorluklar yaşıyor. İhracat miktarındaki düşüş ve ithalat fiyatlarındaki yüksek artış, bu sektörün rekabet gücünde sorunlar olduğunu gösteriyor.
Yakıt sektörü küresel fiyat hareketlerinden en çok etkilenen sektör olmaya devam ediyor. Bu sektördeki volatilite, Türkiye'nin enerji bağımlılığının dış ticaret performansı üzerindeki etkisini bir kez daha ortaya koyuyor.
Bu veriler ışığında, Türkiye'nin dış ticaret stratejisinde katma değeri yüksek ürünlere odaklanma ve enerji bağımlılığını azaltma yönündeki politikaların önemini bir kez daha vurguluyor. Özellikle imalat sanayindeki pozitif performans, bu stratejinin doğru yönde ilerlediğini gösteriyor.
