Arnavutluk'ta günlerdir tartışılan sosyal medya yasağı, nihayet resmen yürürlüğe girdi. Ulusal Siber Güvenlik Kurumu (AKSK), Arnavutluk Elektronik ve Posta İletişim Kurumu'na (AKEP) gönderdiği resmi talep doğrultusunda, TikTok platformunun ülke genelinde erişime kapatılması işlemlerinin başlatılmasını istedi. Çin merkezli popüler sosyal medya uygulaması TikTok, bugün itibariyle Arnavutluk'ta tamamen erişime kapatıldı.
Yasağın temelinde, geçtiğimiz Kasım ayında ülkeyi derinden sarsan trajik bir olay yatıyor. Arnavutluk'un başkenti Tiran'daki Fan Noli İlkokulu'nda 18 Kasım 2024 tarihinde meydana gelen olayda, 14 yaşındaki öğrenci Martin Cani, bir sınıf arkadaşının bıçaklı saldırısı sonucu hayatını kaybetmişti. Yerel medyada geniş yankı bulan cinayet sonrası yapılan soruşturmada, iki öğrenci arasındaki husumetin sosyal medya üzerinden başladığı ve TikTok platformunda paylaşılan içerikler nedeniyle tırmandığı ortaya çıkmıştı.
Tiran Polis Müdürlüğü Sözcüsü Elena Vuksani, "Soruşturma kapsamında ele geçirilen dijital deliller, iki öğrenci arasında TikTok üzerinden başlayan ve giderek şiddetlenen bir tartışmanın varlığını gösteriyor. Sanal ortamda başlayan çatışma, maalesef gerçek hayatta trajik bir sonla noktalandı," açıklamasında bulundu.
Arnavutluk hükümetinin gerekçeleri ve toplumsal tepkiler
Martin Cani'nin ölümünün ardından ülkede büyük bir toplumsal infial oluşurken, Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, 20 Kasım 2024'te yaptığı açıklamada, "TikTok'un ülkede 1 yıllığına yasaklanması için gerekli yasal düzenlemeleri başlatacağız. Bu karar 2025 yılı başında yürürlüğe girecek," ifadelerini kullanmıştı. Geçtiğimiz hafta yapılan Bakanlar Kurulu toplantısında onaylanan karar, bugün itibariyle resmi olarak uygulamaya konuldu.
Başbakan Rama, yasak kararını savunurken şu ifadeleri kullandı: "Bu, kolay alınmış bir karar değil. Ancak çocuklarımızın ve gençlerimizin zihinsel gelişimi ve güvenliği söz konusu olduğunda, kararlı adımlar atmak zorundayız. Sosyal medya platformları, özellikle TikTok, gençler arasında kontrolsüz bir şekilde yayılan zararlı içeriklere ev sahipliği yapıyor. Bir yıllık yasak süresince, daha kapsamlı ve kalıcı düzenlemeler için çalışacağız."
Arnavutluk'ta 3.5 milyon nüfusun yaklaşık %40'ı aktif olarak sosyal medya kullanıyor. Özellikle gençler arasında TikTok'un popülerliği, diğer platformları geride bırakmış durumda. İnternet kullanım verilerine göre, ülkedeki 13-18 yaş arası gençlerin %78'i TikTok hesabına sahip ve bu kullanıcıların günlük ortalama platformda geçirdiği süre 2 saatin üzerinde.
Sosyal medya uzmanları ve eğitimcilerin görüşleri
Tiran Üniversitesi Medya Çalışmaları Bölümü'nden Prof. Dr. Erion Luka, konuyla ilgili değerlendirmesinde, "Sosyal medyanın gençler üzerindeki etkisi küresel bir endişe kaynağı. Ancak tamamen erişim engeli getirmek yerine, dijital okuryazarlığı artıracak ve ebeveyn kontrolünü güçlendirecek çözümler üzerinde durulmalı," dedi.
Arnavutluk Eğitimciler Birliği Başkanı Mira Koci ise yasağı destekleyen bir açıklama yaptı: "Okullarda öğrenciler arasında giderek artan şiddet olaylarının arkasında sosyal medyanın tetikleyici rolünü görüyoruz. Özellikle TikTok algoritması, gençlere şiddet içerikli videoları daha fazla gösteriyor ve bu içerikler normalleşiyor. Yasak, radikal bir adım gibi görünebilir ama gençleri korumak için gerekli bir önlem."
Ülkedeki en büyük ebeveyn organizasyonlarından Arnavutluk Aile Derneği ise üyelerine gönderdiği bildiride, "Devletin aldığı bu karar, çocuklarımızı korumak için atılmış önemli bir adım. Ancak tek başına yeterli değil. Ebeveynler olarak, çocuklarımızın dijital dünyada güvenli navigasyonu için daha aktif rol almalıyız," ifadelerine yer verdi.
Küresel bağlamda tiktok yasakları ve kısıtlamaları
Arnavutluk'un aldığı bu karar, dünyada TikTok'a yönelik artan endişelerin ve kısıtlamaların yeni bir örneği oldu. Daha önce çeşitli ülkelerde benzer yasaklama veya kısıtlama kararları alınmıştı. Amerika Birleşik Devletleri'nde federal kurumların çalışanlarına TikTok yükleme yasağı getirilirken, Hindistan 2020 yılında TikTok'u ulusal güvenlik gerekçesiyle tamamen yasaklamıştı.
Avrupa Birliği Komisyonu da 2023 yılında çalışanlarının resmi cihazlarında TikTok kullanımını kısıtlayan bir karar almıştı. Ancak Arnavutluk'un kararı, Avrupa'da tüm vatandaşlar için geçerli olan ilk kapsamlı TikTok yasağı olma özelliğini taşıyor.
Küresel Dijital Haklar Örgütü Temsilcisi Anton Novak, "Arnavutluk'taki yasak, sosyal medya platformlarına yönelik artan küresel baskının bir parçası. Ancak tek bir platformu tamamen yasaklamak yerine, daha dengeli bir yaklaşım benimsenmeli. Bu tür kısıtlamalar, dijital haklar ve ifade özgürlüğü açısından endişe verici bir eğilim yaratıyor," dedi.
Yasağın teknik detayları ve uygulanması
Ulusal Siber Güvenlik Kurumu'nun (AKSK) yayınladığı teknik talimatlara göre, internet servis sağlayıcıları TikTok'un IP adreslerine ve domain adreslerine erişimi tamamen engelleyecek. Ayrıca TikTok'un mobil uygulaması da Arnavutluk'taki uygulama mağazalarından kaldırılacak.
AKSK Başkanı Dritan Shehu, yasağın uygulanmasıyla ilgili şu açıklamayı yaptı: "Erişim engeli, ülke genelindeki tüm internet servis sağlayıcıları tarafından etkin bir şekilde uygulanacak. VPN veya proxy sunucular gibi bu engeli aşmaya yönelik teknik çözümlerin kullanımı da izlenecek ve gerekli önlemler alınacak."
Yasağın etkin bir şekilde uygulanabilmesi için teknik zorlukların bulunduğunu belirten siber güvenlik uzmanı Genti Prifti, "VPN kullanımının yaygınlaşması, bu tür yasakların etkinliğini azaltıyor. Arnavutluk'ta zaten birçok genç, çeşitli içeriklere erişmek için VPN kullanmayı biliyor. Bu yasağın tam anlamıyla uygulanması için sürekli teknik önlemlerin güncellenmesi gerekecek," dedi.
Gençlerin tepkisi ve alternatif platformlara yönelim
Yasağın resmen yürürlüğe girmesinin ardından, Arnavutluk'taki gençler arasında karışık tepkiler gözlemleniyor. Tiran'da yaşayan 17 yaşındaki lise öğrencisi Elena Hoxha, "TikTok bizim için sadece eğlence değil, aynı zamanda kendimizi ifade ettiğimiz bir platform. Bir kişinin işlediği suç yüzünden milyonlarca kullanıcının cezalandırılması adil değil," yorumunda bulundu.
Sosyal medya analiz şirketi Balkan Digital'in verilerine göre, yasağın duyurulmasından sonra ülkede Instagram ve Snapchat gibi alternatif platformlarda hesap açılma oranları %32 arttı. Ayrıca VPN uygulamalarının indirme oranlarında da belirgin bir yükseliş gözlemlendi.
Dijital trendler uzmanı Ledia Bekteshi, "Yasaklar genellikle kullanıcıları platformdan uzaklaştırmak yerine, alternatif yollar aramaya itiyor. Arnavutluk'taki gençler büyük olasılıkla VPN kullanarak TikTok'a erişmeye devam edecek veya benzer içerik formatları sunan diğer platformlara yönelecekler. Bu durumda yasağın amaçlanan etkiyi yaratıp yaratmayacağı tartışmalı," değerlendirmesinde bulundu.
Tiktok'un tepkisi ve yasal süreç
TikTok'un sahibi ByteDance şirketi, Arnavutluk'un kararına ilişkin henüz resmi bir açıklama yapmadı. Ancak şirketin Avrupa operasyonlarından sorumlu sözcüsü Marco Zanni, daha önce benzer kısıtlamalara karşı yaptığı açıklamada, "TikTok olarak kullanıcı güvenliğini her zaman en üst öncelik olarak görüyoruz. Platformumuzda özellikle genç kullanıcıları korumak için kapsamlı güvenlik önlemleri alıyoruz. Hükümetlerle yapıcı diyalog kurmaya hazırız, ancak tüm platformu yasaklamak yerine spesifik endişeleri gidermeye yönelik çözümler üzerinde çalışmayı tercih ederiz," ifadelerini kullanmıştı.
Uluslararası hukuk uzmanlarına göre, TikTok'un Arnavutluk'taki yasağa karşı yasal yollara başvurması muhtemel. Dijital haklar avukatı Maria Kostova, "ByteDance, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvurabilir veya Avrupa Birliği kurumları nezdinde girişimlerde bulunabilir. Arnavutluk AB üyesi olmasa da, AB ile entegrasyon sürecinde olduğu için bu tür kararlar AB tarafından yakından izleniyor," dedi.
Uzun vadeli etkileri ve olası senaryolar
Yasağın Arnavutluk'taki dijital ekosistem üzerindeki uzun vadeli etkileri henüz belirsizliğini koruyor. Tiran Ekonomi Üniversitesi'nden Dr. Alban Meli, "TikTok yasağının ekonomik boyutları da var. Platform üzerinden gelir elde eden içerik üreticileri, influencerlar ve reklamverenler bu karardan doğrudan etkilenecek. Ayrıca dijital ekonominin gelişimi açısından bu tür kısıtlamalar olumsuz bir sinyal veriyor," değerlendirmesinde bulundu.
Yasağın bir yıllık süreyle sınırlı olması, hükümetin bu süre zarfında daha kapsamlı düzenlemeler yapabileceğini gösteriyor. Eğitim Bakanı Evis Kushi, geçtiğimiz hafta yaptığı açıklamada, "Bu bir yıllık süreyi, gençlerin dijital medya okuryazarlığını artıracak eğitim programları geliştirmek için kullanacağız. Ayrıca sosyal medya platformlarının ülkemizde faaliyet gösterebilmesi için daha sıkı güvenlik standartları belirleyeceğiz," dedi.
Dijital politikalar uzmanı Bledar Feta, Arnavutluk'un bu kararının bölgedeki diğer ülkeler için de emsal oluşturabileceğini belirterek, "Balkanlar'daki diğer ülkeler Arnavutluk'un bu deneyimini yakından takip edecek. Yasağın olumlu sonuçlar vermesi durumunda, benzer önlemleri kendi ülkelerinde uygulamaya koyabilirler. Bu durum, küresel sosyal medya düzenlemeleri tartışmasına yeni bir boyut kazandırabilir," yorumunda bulundu.
