Dünya genelinde birçok büyük deprem meydana geldi ve bu depremler geride ağır yıkımlar bıraktı. 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli olarak sabaha karşı 04.17’de yaşanan depremler de bu felaketlerden biri oldu. Kahramanmaraş depreminin gece saatlerinde meydana gelmesi, “Büyük depremler genellikle gece olur” algısını yeniden gündeme getirmişti.
Benzer şekilde, 17 Ağustos 1999 Gölcük depremi de gece saatlerinde gerçekleşmiş olması konu hakkında detayların merak edilmesine yol açtı. Dünya genelinde gerçekleşen en büyük ilk 10 deprem arasında yalnızca 2 tanesi gece saatlerinde (00:00 sonrası) gerçekleşmişken, Türkiye’deki en büyük 10 deprem arasında bu sayı 3’e çıkıyor. Elbette ki yalnızca en büyük depremlere bakarak bir çıkarımda bulunmak doğru değil fakat bu sayılar bile büyük depremlerin çoğunlukla gece saatlerinde gerçekleşmediğinin bir kanıtı.
Depremlerin gece olması bir tesadüf mü?
Depremlerin gece saatlerinde daha sık yaşandığı algısı, çoğu zaman gözleme ve medyada öne çıkan örneklerle güçlenir. Ancak bilimsel verilere bakıldığında, depremlerin meydana gelme zamanında gece ya da gündüz ayrımı yoktur. Yer kabuğundaki gerilim biriktiğinde ve fay hattı bu baskıya dayanamadığında deprem olur; bu durum saatten bağımsızdır.
Depremlerin zamanlamasını etkileyen jeolojik faktörler nelerdir?
Depremler, yer kabuğunda biriken gerilimin ani olarak boşalması sonucu oluşur. Bu süreç, fay hatlarının yapısına, derinliğine, çevresel koşullara ve tektonik hareketliliğe bağlıdır. Güneş ışığı, atmosferik olaylar ya da insan hareketliliği gibi faktörler, yer kabuğu hareketleri üzerinde belirleyici bir etkiye sahip değildir. Bu nedenle, jeolojik açıdan deprem zamanının gece olmasını açıklayacak bir neden bulunmamaktadır.
Neden gece olan depremler daha çok hatırlanır?
Gece saatlerinde meydana gelen depremler, insanlar uykuda olduğu için daha yüksek bir şok etkisi yaratabilir. Hazırlıksız yakalanma, karanlıkta hareket zorluğu ve iletişim eksikliği gibi faktörler, gece depremlerinin daha yıkıcı ve unutulmaz olmasına yol açar. Bu da toplum hafızasında gece depremlerinin daha fazla yer etmesine neden olur.
Medyanın etkisiyle algı nasıl yönlendirilir?
Büyük ve yıkıcı depremler medyada genellikle vurgulu bir şekilde yer bulur. Gece meydana gelen bir depremin yarattığı korku, belirsizlik ve çaresizlik hissi, haber başlıklarında daha dramatik bir şekilde yansıtılır. Kamera kayıtlarının karanlıkta yapılması, enkaz görüntülerinin ve çaresizliğe dair ifadelerin öne çıkması, izleyicide daha derin bir etki yaratır. Bu sunum tarzı, zamanla kamuoyunda “büyük depremler genellikle gece olur” şeklindeki yanlış genellemenin kalıcılaşmasına neden olabilir.
Bilimsel veriler ne söylüyor?
Deprem katalogları incelendiğinde, büyük depremlerin belirli bir saate yoğunlaşmadığı görülür. Örneğin, Türkiye’de yaşanmış büyük depremlerin bazısı sabah erken saatlerde, bazısı öğle vakti, bazısı ise gece olmuştur. Dolayısıyla, depremlerin gece olmasının bilimsel bir temeli yoktur; bu sadece algıya dayalı bir genellemedir.
Gece depremlerine karşı nasıl hazırlık yapılmalı?
Depremin gece veya gündüz olması fark etmeksizin, bireysel ve toplumsal olarak her an hazırlıklı olmak gerekir. Ancak gece depremleri için şu önlemler özellikle önemlidir:
Yatak başında fener ve ayakkabı bulundurmak
Gece kolay erişilebilecek bir acil çanta hazırlamak
Evde sabitlenmemiş eşya bırakmamak
Aile içinde gece senaryolarına yönelik tatbikat yapmak
Bu adımlar, gece yaşanabilecek bir deprem anında hayatta kalma ve panik azaltma konusunda fark yaratabilir.
Büyük depremler her zaman gece mi olur?
Hayır. Depremler, fay hatlarındaki enerji birikimine bağlı olarak herhangi bir saatte meydana gelebilir. Gece meydana gelen depremler daha çok dikkat çekse de, bu durum depremlerin sadece gece olacağı anlamına gelmez.
TÜRKİYE'DE YAŞANAN EN BÜYÜK DEPREMLER VE SAATLERİ
1. Erzincan (27 Aralık 1939)
Büyüklük: 7.9
Saat: 01:57
2. Kahramanmaraş (6 Şubat 2023)
Büyüklük: 7.7
Saat: 13:24
3. Kahramanmaraş (6 Şubat 2023)
Büyüklük: 7.6
Saat: 04:17
4. Kahramanmaraş (6 Şubat 2023)
Büyüklük: 7.6
Saat: 13:24
5. Van, Muradiye/Çaldıran (24 Kasım 1976)
Büyüklük: 7.5
Saat: 12:22
6. Kocaeli, Gölcük (17 Ağustos 1999)
Büyüklük: 7.4
Saat: 03:02
7. Van (23 Ekim 2011)
Büyüklük: 7.2
Saat: 13:41
8. Düzce (12 Kasım 1999)
Büyüklük: 7.2
Saat: 18:57
9. Elazığ (24 Ocak 2020)
Büyüklük: 6.8
Saat: 20:55
10. İzmir, Seferihisar (30 Ekim 2020)
Büyüklük: 6.6
Saat: 14:51
