Türkiye ekonomisinin en önemli sorunlarından biri olan kayıt dışı ekonomiyle mücadele ve akaryakıt piyasasında rekabet eşitliğinin sağlanması amacıyla, Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) tarafından hayata geçirilen Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi (UTTS), artık tam anlamıyla devreye giriyor. Sistem, akaryakıt alımı sırasında, istasyon görevlisi tarafından ödeme kaydedici cihaza (ÖKC) plakanın elle girilmesi dönemini sona erdiriyor ve bu sayede hatalı veya sahte plaka beyanlarının önüne geçerek vergi kayıp ve kaçağını engellemeyi hedefliyor.
Sistemin kalbinde, her yükümlü aracın yakıt deposu girişine monte edilmesi zorunlu olan Taşıt Tanıma Birimi (TTB) yer alıyor. Bu birim, aracın plaka bilgisini ve diğer kimlik bilgilerini içeren bir elektronik çip barındırıyor. Araç akaryakıt istasyonuna geldiğinde, pompa tabancasına takılı olan Taşıt Tanıma Okuyucu (TTO) tarafından TTB'deki bilgiler otomatik olarak okunuyor. Bu bilgiler, güvenli bir şekilde ÖKC'ye aktarılıyor ve yakıt alımının ardından alınan fiş, artık UTTS kapsamında düzenlendiğini gösteren özel bir ibare taşıyor.
Bu teknolojik altyapı, akaryakıt giderlerinin doğru taşıtla eşleştirilmesini garanti altına alarak, sahte fiş kullanımını, plaka bilgilerinin yanlış girilmesini veya bir araca ait fişin başka bir araç için gider olarak kullanılmasını imkansız hale getiriyor. Bu sayede, hem devletin vergi geliri korunuyor hem de dürüst çalışan mükellefler için haksız rekabet ortamı ortadan kaldırılıyor.
Yaptırımı ağır: Gider yazamama ve 140 bin TL'ye varan usulsüzlük cezaları
UTTS sistemine dahil olmamanın maliyeti, sadece basit bir para cezasından ibaret değil. 30 Haziran tarihine kadar araçlarına TTB montajını yaptırmayan mükellefleri, kademeli ve son derece ağır yaptırımlar bekliyor. Bu yaptırımların en başında, işletmeler için en kritik konulardan biri olan "gider gösterme" hakkının kaybı geliyor.
Vergi Usul Kanunu (VUK) uyarınca, 1 Temmuz'dan itibaren UTTS kapsamında düzenlenmeyen akaryakıt alım belgeleri, yani TTB takılı olmayan bir araç için alınan fişler, "hiç düzenlenmemiş" sayılacak. Bu durum, mükelleflerin bu akaryakıt harcamalarını ticari kazançlarının tespitinde gider olarak beyan edemeyecekleri anlamına geliyor. Özellikle büyük filolara sahip veya akaryakıt tüketimi yüksek olan işletmeler için bu durum, ödenecek kurumlar veya gelir vergisinde ciddi bir artışa neden olacak.
Mali yaptırımlar bununla da sınırlı değil. UTTS zorunluluğu kapsamında kayıt ve montaj işlemlerini zamanında yaptırmayan taşıt sahiplerine, 7 bin TL ile 28 bin TL arasında özel para cezası uygulanacak. Daha da önemlisi, UTTS Tebliği'nde düzenlenen usul ve esaslara aykırı hareket eden veya belirlenen sürelerde yükümlülüklerini yerine getirmeyen mükellefler hakkında, fiilin niteliğine göre 7 bin liradan 140 bin liraya kadar değişen tutarlarda Özel Usulsüzlük Cezaları kesilebilecek. Bu, özellikle birden fazla aracı olan ve sisteme geçişi sistematik olarak geciktiren işletmeler için katlanarak artan bir ceza yükü anlamına geliyor.
Bu zorunluluk kimleri kapsıyor: Sadece ticari araçlar mı?
Kamuoyunda zaman zaman yanlış anlaşılan konulardan biri de, UTTS zorunluluğunun tüm araçları kapsayıp kapsamadığı. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın tebliğine göre, bu zorunluluk hususi, yani şahsi binek araçları kapsamıyor. UTTS'ye dahil olması gereken taşıtlar, "vergi mükellefleri" tarafından kullanılan araçlar olarak tanımlanıyor. Bu kapsama giren başlıca gruplar şunlar:
-
Şirket Varlıklarına Kayıtlı Araçlar: Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olan tüm işletmelerin (şahıs şirketi, limited şirket, anonim şirket vb.) aktifine kayıtlı olan ve ticari faaliyetlerde kullanılan binek otomobiller, kamyonetler, kamyonlar, otobüsler gibi tüm taşıtlar.
-
Kiralık Araçlar: Vergi mükelleflerinin, kiralama yoluyla edindikleri ve işlerinde kullandıkları tüm taşıtlar. Bu durumda sorumluluk, aracı kiralayan mükellefe ait.
-
Serbest Meslek Erbabının Kullandığı Araçlar: Doktor, avukat, mühendis, mali müşavir gibi serbest meslek erbabının, mesleki faaliyetleri için kullandıkları ve giderlerini beyan ettikleri taşıtlar.
Kısacası, bir aracın akaryakıt gideri, ticari kazancın tespitinde maliyet veya gider unsuru olarak dikkate alınıyorsa, o aracın 30 Haziran'a kadar UTTS'ye dahil edilmesi ve TTB montajının yapılması yasal bir zorunluluk.
Süre daralıyor: Montaj yaptırmak için son 2 gün, nelere dikkat edilmeli?
UTTS kapsamındaki yükümlü taşıt sahiplerinin herhangi bir mağduriyet yaşamaması ve cezai yaptırımlarla karşılaşmaması için önlerinde sadece iki günleri kaldı. Sisteme dahil olmak için öncelikle UTTS'nin resmi internet sitesi (utts.gib.gov.tr) üzerinden TTB kayıt ve başvuru işlemlerini tamamlamak gerekiyor. Başvurunun ardından, GİB tarafından yetkilendirilmiş montaj firmalarından birine gidilerek, aracın deposuna TTB cihazının fiziki olarak monte ettirilmesi gerekiyor.
Ancak, son iki güne girilirken, yetkili montaj servislerinde yaşanabilecek yoğunluk, süreci zorlaştırabilir. Bu nedenle, henüz işlemleri tamamlamamış olan mükelleflerin bir an önce harekete geçmeleri ve randevularını almaları büyük önem taşıyor. Aksi takdirde, 1 Temmuz sabahından itibaren, TTB'siz araçlarına alacakları her yakıt fişinin vergisel açıdan geçersiz sayılacağı ve potansiyel cezalarla karşı karşıya kalacakları gerçeğiyle yüzleşmek zorunda kalacaklar. Bu kritik süreç, Türkiye'de vergiye uyum ve dijital denetim alanında yeni bir dönemin başlangıcını işaret ediyor.
