Özellikle son on yılda İzmir Basın Tarihi (2019) en yoğun çalışma alanım oldu. Bu kültürel varsıllık içinde araştırdıkça karşıma çıkan belgelerle, bilgilerle İzmir’i yeniden tanıyor, yeniden daha bir seviyorum
Kültür tarihimiz, basın tarihimiz açısından İzmir, benim için gerçek bir şenliktir!… 1964 yılından beri dünyamı güzelleştiren İzmir’de yaşıyor, İzmirli olduğuma da artık inanıyorum! Edebiyattan tiyatroya, sanat yaşamından basın tarihine, İzmir’ime ilişkin konular benim dünyamı zenginleştiriyor, güzelleştiriyor. Özellikle son on yılda İzmir Basın Tarihi (2019) en yoğun çalışma alanım oldu. Bu kültürel varsıllık içinde araştırdıkça karşıma çıkan belgelerle, bilgilerle İzmir’i yeniden tanıyor, yeniden daha bir seviyorum!
İzmir basın dünyasının geçmişi,daha yeni yeni, küçük adımlarla inceleniyor. Önümüzde, Fransızca, Rumca, Ladino / İbranice, Ermenice, Türkçe; Rum, Ermeni, İbrani abeceleriyle Türkçe yayımlanmış, koleksiyonları, örnekleri çok yetersiz de olsa gazeteler, dergiler var. Osmanlı arşivlerinde çoğalan belgelerin yanında İzmir adıyla bütünlenen nice kütüphanede, arşivde, araştırılmayı bekleyen İzmir basın tarihinin gizli hazineleri duruyor.
Örneğin önümde, Başbakanlık Osmanlık Arşivi’nden aldığım, 19 Rebi-ül-evvel 1265 [12 Şubat 1849-Pazartesi] günlü, İzmir’den, Sadrazamlık makamına gönderilmiş bir arîza [dilekçe] var. Evangelinos Misailidis adlı, Kulalı, ortodoks inanışlı, anadili Türkçe olan bir Osmanlı yurttaşının, Sadrazamlık makamına yazdığı dilekçe duruyor. Kulalı Evangelinos Misailidis, dönemin sadrazamı Mustafa Reşid Paşa’dan, İzmir’de, Rûmî / Grek harfleriyle Türkçe [Karamanlıca] yayımlamak istediği Beşâret-ül-maşrık [Doğu’nun Habercisi] gazetesine izin verilmesini istiyor. Eldeki kıt bilgilere göre Misailidis’in, İzmir’de, 1845-1847 yıllarında, Beşâret-ül-maşrık [Doğu’nun Habercisi] / Anatolikos Monitor [Anadolulu Öğütçü, Haberci] gazetesini, yayımladığını biliyoruz.*
İLK KEZ YAYIMLANIYOR
Peki, Evangelinos Misailidis [Kula, 25 Mart 1820 - İstanbul, 3 Ocak 1890] kimdir?[1] Grek / Rûmî harfleriyle Türkçe [Karamanlıca] gazete ve dergileri, ilk kez İzmir’de, sonra da İstanbul’da, Karamanlıca Anatoli [Anadolu] (1850-1922) gazetesini yayımlayarak Türk basın tarihinin benzersiz bir kahramanı olmuştur. Öğrenimini İzmir ve Atina’da tamamladıktan sonra, İzmir basın tarihinin en uzun süreli Rumca gazetesi olan Amaltheia’da [1838-1922], 1843 yılında çalışmaya başlayan E. Misailidis kısa bir süre sonra kendi basımevini kurup Anadolu’da, Nevşehir’den Karaman’a, Antalya’dan Isparta’ya, Samsun’dan İzmir’e, İstanbul’a vb., Türkçe konuşan Ortodoks dindaşlarını aydınlatmak, eğitmek için, özellikle İstanbul’da, Rûmî harflerle Türkçe yayımladığı Anatoli [Anadolu-1851-1890/1924] gazetesiyle seslenen örneği az bulunan bir gazeteci, bir yayıncıdır.
Anlattıklarım bir masal değil… Şimdi okuyacağınız, ilk kez burada yayımlanan belgeyi, dil çorbasına çevirdiğimiz Türkçemizin Osmanlıca evresinde yazılmış dilekçeyi, anlaşılır kılmak için köşeli ayraçlarla biraz süsledim… Lütfen, okumanızı bitirince, Türkçemize bağımsızlığını kazandıran büyük önderimiz Mustafa Kemal’i düşünün…
“Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki
[1] Devlet-i âliyye [Osmanlı Devleti] reâyâsından [hıristiyan halkından] ve Kula kazâsı mütemekkinlerinden [yerleşiklerinden] olub nefs-i İzmir’de [İzmir şehrinin içinde] Rûm gazete-hânesinde hayli müddetden berü gazete tab‘ [2] etmekde [basmakta] iken sebkat idüb [işi ilerleyip] gazeteler Rûmî-ül-ibâre [Rumca] olduğundan cevânib-i erbaaya [dört bir tarafa] gönderilen Beşâret-ül-maşrık [Doğunun Habercisi, muştucusu] gazete evrâklarının [3] kırâat olunmasında [okunmasında] su‘ûbet [zorluk] olmakla bu kullarının hizmeti sebkat eylediğine mebnî [ilerlemesine dayanarak] tab‘olunan [basılan] gazetelerin hurûfâtları [harfleri] Rûmca [4] ve lisânı Türkçe’ye tercüme olarak gerek ilmce [bilgice] ve gerek etrâf ü eknâfda [kıyıdaki köşedeki] tüccârca vesâir her bir vechile [yönüyle] menfaati der-kâr [faydaları belli] olacağı [5] ma‘lûm [bilineceğinden] devletleri buyuruldukda [büyüklüğü-nüzün buyruklarından] merâhim-i aliyyelerinden [yüceliklerinizin merhametinden] mercû [ricâ olunur] ve mutazarrı‘dır [yalvarırken] ki akdem [önce], bi‘l-irâde-i seniyye [yüce buyruğunuzla] emsâli misillû [benzer örnekleri gibi] keyfiyyet-i mezkûr zımnında [belirtilen iş için] [6] yed-i âciz-âneme [beceriksiz ellerime, bana] tahsîs ve ihâle olunmak üzere [yapmam için benim özelim kılmanız üzere] evvel-emirde [herşeyden önce] isti‘lâmına hâvî [yazılı olarak] İzmir vâlîsine hitâben [bildirilen] sadâret-ı vekâlet-penâhînin [sadrazamlık makamının] [7] bir kıt’a emr-nâme-i sâmî inâyet ve ihsân buyurulması niyâzı bâbında [sizi dinleyecek olanlara bir küçük lûtuf ve bağış olacak buyruğunuz için size yakarırken] emr ü fermân hazret-i men lehü’l-emrindir. [Emir verip ferman düzenleme yetkisi sahibi olan sizsiniz].
Fî 19 Rebî-ül-evvel sene [12] 65 [12 Şubat 1849 - Pazartesi]
[İmzâ] Kazâ-yı mezkûr mütemekkinlerinden / Misail oğlu Amekrosi (?) / Ve Levan (?) oğlu Eftim (?) / Kulları
1 * Meraklısı için notlar:
Evangelia Balta, “Evangelinos Misailidis’in Yunanca ve Karamanlıca Yayınlarına Osmanlı Kaynaklarının Tanıklığı”, çev: Ari Çokona, Toplumsal Tarih Dergisi, sayı:188, Ağustos 2009, ss.24-33.
Evangelia Balta, Gerçi Rum İsek de Rumca Bilmez Türkçe Söyleriz / Karamanlılar ve Karamanlıca Edebiyat Üzerine Araştırmalar, çev. :N. Bozatlı vd., İstanbul, T.İ ş Bankası Yayınları , 2014,ss.193-275.
Efdal Sevinçli, İzmir Basın Tarihi / Gazeteler, Dergiler, İzmir, İBB Kent Kitaplığı, 2019,ss.44-45, 82.
Turgut Kut, “Temaşa-î Dünya ve Cefakâr u Cefâkeş’in Yazarı Evangelinos Misailidis Efendi”, Tarih ve Toplum Dergisi, Aralık 1987, sayı:48, ss.342-346.
