Şekerin zararlarından kaçınmak, kiloyu korumak veya kan şekerini dengelemek... Milyonlarca insan, bu hedefler doğrultusunda günlük hayatlarında şekere alternatif olarak sunulan yapay tatlandırıcılara yöneliyor. Diyet kolalardan şekersiz sakızlara, light yoğurtlardan protein barlarına kadar sayısız ürünün içinde bulunan bu maddeler, "kalorisiz" veya "şekersiz" etiketleriyle masum birer seçenek gibi görünse de, bilim dünyasından gelen son haberler bu algıyı kökünden sarsacak nitelikte. Brezilyalı bilim insanları tarafından yürütülen ve uluslararası yankı uyandıran kapsamlı bir araştırma, en yaygın kullanılan altı yapay tatlandırıcının, insan beyni üzerinde ciddi olumsuz etkilere yol açtığını ve yaşlanma sürecini hızlandırdığını ortaya koydu. Bu "gizli" tehlike, özellikle sağlıklı yaşamaya çalışan ancak farkında olmadan bilişsel yeteneklerini riske atan milyonlarca insan için önemli bir uyarı niteliği taşıyor.
Mercek altındaki altı şüpheli
Araştırmanın odak noktasında, gıda endüstrisinde en yaygın şekilde kullanılan altı yapay tatlandırıcı bulunuyor: aspartam, sakarin, asesülfam potasyum, eritritol, ksilitol ve sorbitol. Bu maddeler, küresel ölçekte milyonlarca insanın her gün tükettiği sayısız işlenmiş gıdanın ve içeceğin temel bileşenleri arasında yer alıyor. Brezilyalı araştırmacılar, bu tatlandırıcıların hafıza, dil yeteneği ve genel bilişsel yetenekler üzerinde negatif bir etki yarattığını tespit etti. Araştırmacılar, bu maddelerin beyne tam olarak nasıl hasar verdiğini anlamak için çalışmalarını sürdürse de, önceki bazı çalışmaların bu tatlandırıcıların beyinde kan pıhtılaşmasına ve mikro düzeyde enfeksiyonlara zemin hazırlayabildiğini göstermiş olması, tehlikenin boyutları hakkında endişe verici ipuçları sunuyor. Bu durum, kalori alımını azaltmaya çalışırken farkında olmadan beyin sağlığından ödün verilebileceği anlamına geliyor.
Korkutan sonuç: Beyin 1.5 yıl daha hızlı yaşlanıyor
Araştırmanın belki de en çarpıcı ve endişe verici bulgusu, yapay tatlandırıcı tüketiminin beynin yaşlanma hızı üzerindeki etkisi oldu. Neurology dergisinde yayımlanan çalışmaya göre, yapay tatlandırıcıları en fazla tüketen katılımcıların beyinlerinin, hiç tüketmeyenlere kıyasla tam 1.5 yıl daha hızlı yaşlandığı tespit edildi. Bu, bilişsel fonksiyonların zamanından önce gerilemesi, unutkanlık ve öğrenme güçlüğü gibi sorunların daha erken yaşlarda ortaya çıkması anlamına gelebilir. Araştırma, bu etkinin ortaya çıkması için çok yüksek miktarlarda tüketime gerek olmadığını da gösteriyor. Araştırmacılar, çalışmalarındaki en yüksek tüketim grubunun günde ortalama 190 ila 200 miligram tatlandırıcı tükettiğini belirtiyor. Bu miktar ise, yaklaşık olarak sadece bir kutu diyet kolada bulunan tatlandırıcı miktarına tekabül ediyor. Bu bulgu, günde sadece bir masum diyet içeceğin bile uzun vadede beyin sağlığı üzerinde ciddi bir yıpranmaya yol açabileceğini ortaya koyuyor.
Sekiz yıllık takip ve risk altındaki gruplar
Brezilya'da yapılan bu çalışma, anlık bir anketten ibaret değil. Araştırmacılar, yaş ortalamaları 52 olan ve çoğunluğu ülkenin altı büyük şehrinde yaşayan kamu çalışanlarından oluşan 12 bin yetişkini tam sekiz yıl boyunca takip etti. Bu uzun süreç boyunca katılımcıların beslenme alışkanlıkları ve yapay tatlandırıcı tüketimleri düzenli olarak kaydedilirken, düşünme ve hafıza yetileri de periyodik testlerle izlendi. Elde edilen sonuçlar, tatlandırıcı tüketimi ile bilişsel gerileme arasında anlamlı bir ilişki olduğunu gösterdi. Araştırma, bu durumdan en çok etkilenen grubun ise diyabet hastaları olduğunu ortaya koydu. Kan şekerini kontrol altında tutmak amacıyla yoğun bir şekilde yapay tatlandırıcılı ürünlere yönelen diyabet hastalarının, farkında olmadan beyin sağlıklarını daha büyük bir riske attıkları anlaşıldı.
Şaşırtıcı detay: 60 yaş altı daha çok etkileniyor
Araştırmanın bir diğer ilginç ve beklenmedik bulgusu ise, yapay tatlandırıcıların beyin yaşlanmasını hızlandırıcı etkisinin özellikle 60 yaş altındaki bireylerde daha belirgin olması. Araştırmacılar, 60 yaşın üzerindeki daha yaşlı yetişkinlerde, tatlandırıcıların beyin fonksiyonları üzerinde istatistiksel olarak anlamlı ve gözle görülür bir etki yaratmadığını belirtti. Bu durum, genç ve orta yaşlı beyinlerin bu kimyasalların olumsuz etkilerine karşı daha savunmasız olabileceğini düşündürüyor. Bu etkinin neden yaşlılarda görülmediği ise henüz net değil. Ancak araştırmacılar, yaşlanmayla birlikte zaten mevcut olan diğer risk faktörlerinin, yapay tatlandırıcıların etkisini gölgede bırakıyor olabileceğini tahmin ediyor. Bu bulgu, özellikle genç ve orta yaş grubundaki bireylerin "sağlıklı" diye etiketlenen diyet ürünleri tüketirken çok daha dikkatli olmaları gerektiği anlamına geliyor. Çalışmada ayrıca, bazı meyve ve süt ürünlerinde doğal olarak bulunan tagatoz adlı bir şekerin de beyin üzerindeki etkileri incelendi ve bu maddenin beyin sağlığıyla olumsuz bir bağlantısı olmayan tek madde olduğu görüldü.
