Yapay zekanın hayatımıza getirdiği/ getireceği devrimci değişiklikler bir yana onunla birlikte düşünmemiz gereken bazı felsefi ve pratik sorunlar da var. Dr. Anooshirvan Miandji "Yapay zeka amacının dışına çıkıp bir tehdit haline gelebilir mi" sorusunu şöyle cevaplıyor: "İnsanlık yanlış kararları yüzünden çok şey kaybetti ancak yapay zekanın ne yapacağı önünde sonunda bizim ne düşündüğümüze bağlı olacaktır."
TOBB-ETÜ, Yapay Zeka Mühendisliği'nde Bilim ve Felsefe Koordinatörü olarak görev yapan Dr. Anooshirvan Miandji, psikolojiden felsefe ve edebiyata, eğitimden tıp kimyasına farklı bilimsel disiplinlerde yazılar ve kitaplar hazırlamış, çeviriler yapmış, televizyon programları hazırlamış, çok yönlü bir bilim insanı. Kendisiyle, gençlere yönelik hazırladığı ve Bilgi Yayınevi markasıyla yayımlanan Yapay Zeka Kitabı vesilesiyle bir söyleşi gerçekleştirdim. Miandji ile yapay zekanın bugününü ve geleceğini konuşurken özellikle insanın gezegendeki kadim iktidarını tehdit edip edemeyeceğini anlamaya çalıştım.
- Yapay zekâ deyince ne anlıyoruz, şu an için hayatımızdaki ağırlığı nedir?
Yapay zekâ, insan benzeri düşünme ve öğrenme becerisine sahip makinelerdir ve yakın gelecekte, yapay zeka hayatımızın her alanda etkili olacaktır.
YILLARI DAKİKALARA KISALTACAK
-
İleride bütün bilimsel buluşlar yapay zekanın elinden çıkacak diyebilir miyiz?
Bilimin ilerlemesi yapay zekânın gelişimine bağlı olarak gerçekleşmez. İnsanın yaratıcı zekası, etik değerleri, sezgisel öğrenme becerileri ve duygusal zekası çok karmaşık yapılar ve bunlar yeni keşiflerde hâlâ çok önemli. Ancak, kuşkusuz, doğru şekilde kullanıldığında yapay zekâ bilimde büyük sıçramalara yol açacaktır. Yüz yıllardır hatta bin yıllardır çözemediğimiz veya çözmesi çok uzun yıllar alacak problemleri onunla çok kısa zamanlarda çözebileceğiz.
- Yapay zekaya ilginiz nasıl gelişti?
Eczacılık okurken, ilaçların ne kadar hassas, karmaşık ve güçlü yapılar olduğunu fark edince, zaman içinde etik sınırların çok önemli olduğunu anladım. Bu diğer okumalarımla beraber beni bilim felsefesinde doktora programına kadar götürdü. Doktora tezi sözdebilim (pseudoscience) üzerine idi. Bilimsel dürüstlük (Scientific integrity), bilimsel yöntem ve eleştirel düşünme bilmeden bilim yapılamayacağını anladım ve tezimde bunu kanıtladım. O zaman TOBB-ETÜ üniversitesinde Türkiye’nin ilk yapay zeka mühendisliği bölümü kuruluyordu. Yapay zekayı anlamak için önce doğal zekayı anlamak gerekirdi ve ben de bölümde eleştirel düşünme dersi vermeye başladım.
FELSEFE BİLİMİN BAŞLANGICI
-
Yapay zekayı felsefi yaklaşımlarla da ele alıyorsunuz.
Felsefe tüm bilimlerin atasıdır. Düşüncesiz eylem olmaz. Akıl yürütmeyi çözmemiş toplumların bilim yapması imkânsızdır. Sorgulama, sebep-sonuç ilişkisi kurmak ve anlam aramak ancak nitelikli bir felsefe eğitimi sayesinde mümkündür. Yapay zeka insan zekasının algoritmik bir kopyası olduğu için, hem zihin felsefesi, hem etik felsefesi ve hem bilinç ve kimlik felsefesi açısında pek çok derin tartışmaya yol açmıştır.
- Bunu biraz daha açar mısınız?
Elbette! İnsan, bilmediği şeyden korkar. Vatandaş bilim okuryazarlığını öğrenemezse her yalana inanır olur. Yapay zeka konusunda uzman insanlar toplumu aydınlatmalı ve bilinçlendirmelidir. Böylece, sürekli paranoya içinde insanları korkutanlar ve kaos senaryolarından beslenenler, toplumu kandırmaz. Henry Ford araba üretmeye başladığında, at üreticileri sırf ticari kaygılarından dolayı şu ilanı vermişlerdi; “Öldüğünüzde atınız ağlar ama arabanız ağlamaz.”
İNSAN YANILIRSA YAPAY ZEKA DA YANILIR
-
Yapay zeka gün yanılmaya ve bizi yanıltmaya başlayabilir mi?
Ben size bir soru sorayım: “Her konuda, her durumda mutlaka, yüzde yüz doğru düşünüp, doğru düşünceler üreten insan var mıdır?”
- Sanırım o zaman insan olmazdık!
Aritoteles gibi çok önemli bir bilim insanı "Güneş dünyanın çevresinde dönüyor" dedi ve iki bin sene boyunca herkes ona inandı. 1543 de Kopernik ölümü ardından yayınlanan kitabında bunun tersini kanıtladığı ortaya çıkınca diye büyük öfkeye yol açtı.
- Ama neden?
Çünkü yıktığınız inanç ne kadar büyükse, enkazı da o kadar büyük olur. 1633’de Galileo aynı savunmayı yapınca, o da yargılandı. İnsanlık zaten, yanlış kararları yüzünden çok şey kaybetti. Dolayısıyla, yapay zekanın ne yapacağı önünde
sonunda bizim ne yapacağımıza bağlı olacaktır.
KÖTÜLERDEN BİR ADIM ÖNDE OLMALIYIZ
-
Yapay zeka internet ortamı gibi yanlış ve şer üreten bir güç haline gelemez mi?
İletişim bilimci Christian Fuchs “Gerçek bir kamusallığın ve güvenilir bilgi kaynaklarının kâr mantığının ortadan kaldırılmasıyla” sağlanabileceğini vurgular. Benzer bir şekilde felsefeci Jürgen Habermas da şu eleştiriyi yapar; "Yeni medya ortamında, gerçek ile görüş, haber ile eğlence arasındaki çizgiler giderek bulanıklaştı ve halkın güvenilir bilgiyi ayırt etme becerisini zorlaştırdı..." İnternette bilgini kaynağını bulmak ve teyit etmek sırdan bir vatandaş için zahmetli hatta imkansız olabilir. 90’lı yıllarda telefonlarda sapıklık yaparlardı. Telefon numaralarını ekranda gösteren cihazlar çıkınca bu tür tacizler bitti. Bitcoin’ı başkalarını dolandırmak için kullananlar çıkmadı mı? Ne icat ederseniz edin, birileri kötü niyetli ise, şuur seviye ve ahlaki zekası düşük ise onu kötüye kullanmak için kullanacaklar. Sosyal medya, sahte isimleriyle gerçek dünyada ulaşamayacağı insanlara ulaşarak hakaretler yağdıran, taciz eden, yanlış bilgi yayanlarla dolu. Yapay zekayı geliştirenler, onun kötülüğe hizmet etmemesi için tedbirler alıp düzenlemeler yapmak zorunda.
ROBOT ASKERLERE AZ KALDI
-
Kitabınızda "Düşünmek için kafanızda boş yer bırakın!" diyorsunuz. İnsan için ihtiyaç belki ama yapay zeka böylesi gereksinimler duyabilir mi?
Yapay zeka, bizim aksimize, "düşünmek için boş yer"e ihtiyacı olmayan şeydir. İnsanlar dinlenmek ve yenilenmek zorundadır. Ancak yapay zeka sistemleri enerji kaynağı kesilmedikçe, sürekli olarak çalışıp işleyebilir.
- Peki karşı konması mümkün olmayan postmodern savaş aygıtları üretebilir mi?
Kim yeni icatları savaşta kullandıysa öne geçmiştir. Bugün yapay zekanın modern savaşlarda kullanımı zaten başlamış durumda. İnsansız hava araçları (İHA), siber savaş araçları ve askeri strateji analizi gibi alanlarda yapay zeka kullanılmakta. Bu teknolojilerin daha da gelişmesiyle, yapay zeka savaş stratejilerinde ve savunma sistemlerinde daha da kritik bir rol oynayabilir. Yakın zamanda ordularda yapay zekalı robot askerleri göreceğiz.
BİZ KENDİMİZİ ÇÖZEMEMİŞKEN...
-
Diyelim ki kesinliği oransal olarak düşük bir durum var. Ancak ısrarcı olunursa bizi yüzde yüz doğruya götürecek. Yapay zeka böyle durumlarda sezgisel kararlar verebilir mi?
Yapay zeka, olasılıklar ve istatistiklere dayalı kararlar verebilir, ancak bu kararlar genellikle programlandığı algoritmalar ve verilere bağlıdır. Eğer veri tabanı yeterli ve tutarlı ise, kararları daha güvenilir olacaktır. İnsan gibi tercihler yapabilmesi, yani duygusal veya sezgisel kararlar alabilmesi şimdilik mümkün değil. Çünkü biz kendimiz tam olarak duygusal veya sezgisel kararların sürecini çözmüş değiliz. Yakın bir gelecekte son sözü insan söyleyecektir.
- Yapay zekanın ileride inançlara karşı bir tavır geliştirebilir mi? Tutup "Ben analiz ettim, inandığınız şeyler tamamen akla mantığa aykırı" diyebilir mi?
Bunu diyebilmesi için bilinç sahibi olması gerekir. Yapay zekanın şimdilik kendine ait bir bilinci olmadığı için din veya inançlara karşı bir tavrı olamaz. Ancak yapay zekayı programlayan kişilerin inanç tercihleri, yapay zekanın üreteceği içerikleri etkileyebilir.
DÜŞÜNCEYİ ÜRETMEK YA DA TAKLİT ETMEK!
-
Bu programlardan bir filozof çıkma ihtimali var mı?
Yapay zeka, şu anda mükemmel çeviriler yapma ve karmaşık felsefi metinleri analiz etme yeteneklerine sahiptir. Ancak, yaratıcı düşünürler çıkarma potansiyeli çok farklı bir tartışma konusu. Yapay zeka, insan düşünme şeklini ve orijinal fikirleri taklit edebilse de, kendi başına yeni ve orijinal felsefi düşünceler geliştiremez. Bir filozofun yaşadıkları, yaşayamadıkları, kaybettikleri ve yaşamak istedikleri, onun bilinci ve sonuçta düşünce üretme sürecinde etkindir, yapay zekanın bunları akıl etmesi şimdilik olası değil.
- Yapay zeka böyle gelişirse insan zekası ve yaratıcılığı önemini yitirmez mi?
Evet, bilişsel cimrilik ve bellek tembelliği teknolojiye bağımlılığın en belirgin yan etkilerinden biridir. Ancak bu yine de insanların bilinç düzeyine bağlıdır. Yapay zekayı doğru bir şekilde kullanarak yeni öğrenme teknikleri geliştirmek pekala mümkündür.
KEŞİFLER DEVRİMCİDİR
-
Bu programlar her şeyi düşünüp yapar hale gelirse insanlık kendi rutinini ve ritmini yitirmez mi?
Biz istesek de istemesek de büyük bilimsel icatlardan sonra rutin daima değişir. Değişime direnç, yapay zeka kitabında ilk bölümdür, çünkü konfor alanından çıkmaktan korkarız. Yapay zekanın birçok işi devralması, insanların günlük rutinlerini ve ritimlerini değiştirecektir. Bu da insanların boş zamanlarını daha yaratıcı ve anlamlı aktivitelerle değerlendirmelerine olanak tanıyacak. Sonuçta bu değişim insanlık için hem fırsat hem de yeni zorluklar anlamına geliyor.
- Alışkanlıklarımız, iş yapma usulümüz ve becerilerimiz körelebilir yani!
Aptal olmanın en kısa yolu merak etmeyi bırakmaktır. İnsanoğlu merak etmeseydi hala mağarada çiğ et yemeye devam ediyordu ama biz mağaradan çıkıp aya gittik. Birçok geleneksel yöntem ve alışkanlık yapay zeka tarafından daha verimli hale getirilebilir veya tamamen ortadan kalkabilir. Bu sürecin etik ve sosyal etkileri uzmanlar tarafından enine boyuna düşünülmelidir.
ROBOT HEKİMLER İŞ BAŞINDA
-
Yapay zekâ hekimlik de hakimlik de yapabilir mi?
Yapay zekanın tüm meslekleri etkileyebileceği ve hatta bazılarını ortadan kaldırabileceği öngörülüyor. Özellikle rutin ve tekrarlayan işleri otomatikleştirebilen yapay zeka sistemleri, bu mesleklerde çalışan insanlar için iş kaybı demektir. Ancak, yeni mesleklerin ve iş alanlarının ortaya çıkması da mümkündür. Kişisel sağlık verilerinin çeşitli giyilebilir teknolojiler tarafında toplanacak ve online hekimlik teşhis ve tedavi amacı için kullanılacaktır. Günümüzde cerrahlar robotlar kullanarak internet üzerinde başka ülkelerdeki hastaları tedavi ediliyor zaten.
- Yapay Zeka Kitabı'nı özellikle lise öğrencileri için yazdığınızı söylüyorsunuz. Neden liseliler?
İlginç bir şekilde çocuklar daha iyi akıl yürütür, çünkü beyinlerinde akıl yürütmeyi engelleyecek önyargılar oluşmamıştır. Liselilere hitap eden bir kitap yazmamın felsefi temeli de budur. Lise öğrencileri, geleceğin karar vericileri ve yenilikçileri olacakları için bu bilgiyi edinmeleri önemlidir. Buna karşın, öğretmenler, veliler ve yetişkinler de kitapta yapay zekanın temel kavramlarını ve etkilerini öğrenebilir, bu sayede bu önemli teknolojiye dair daha bilinçli kararlar verebilirler.
Hayatı kuşatan yapay zeka
Yapay zeka artık hayatın pek çok alanında var... Tıpta; hastalıkların teşhisinde, tedavi planlarının oluşturulmasında ve ilaç keşfinde... Finans sektöründe dolandırıcılık tespiti, yatırım analizi ve banka müşteri hizmetlerinde sanal sekreter olarak... Eğitimde; kişiselleştirilmiş öğrenme deneyimleri, performans analiziyle ihtiyaca göre uyarlanmış ders planları ve materyaller sunuyor. Otomotivde; otonom araçlar ve sürücü destek sistemleri... E-ticarette; müşteri davranışlarını analiz ederek kişiselleştirilmiş alışveriş deneyimleri sunuyor. Üretim süreçlerinde; kalite kontrol, bakım tahmini ve verimlilik artırmada... Fabrikalarda; üretim hatlarında robotlar ve otomasyon sistemleri tekrarlayan görevleri üstlenip insan hatalarını azaltıyor. Eğlence ve kültürel içerikler; film ve müzik öneri sistemleri, oyun geliştirme ve içerik oluşturmada. Örneğin Netflix ve Spotify, tercihlerinizi analiz ederek size özel öneriler sunuyor.
