Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu’nda önemli rol oynayan Habsburg Hanedanlığı, kutsal imparatorluğun ömrünü tamamlamasından sonra kendi hanedanlıklarına ait devlet/imparatorluk olan Avusturya İmparatorluğu’nu kurar (1806). İmparatorluk, 1867 yılında Macaristan ile birleşerek Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (Çift Kartal İmparatorluğu) adını alır ve ömrü I. Dünya Savaşı sonunda sona erer. Avusturya İmparatorluğu’nun kurucusu Habsburglar olmasına karşın imparatorluğun önemli ismi ve yürütücüsü -aslen Alman olan ve 1790’da Avusturya tebaasına geçen- Klemens von Metternich (1773-1859) olmuştur. 1809'dan 1848'e kadar imparatorluğun şansölye görevini yürüten Metternich, Avusturya'nın yeniden toparlanmasında etkin rol oynamıştır.
Viyana Kongresi ve “Kranke Mann am Bosporus”
Napolyon Fransası’nı yenilgiye uğratan Koalisyon devletleri (Birleşik Krallık, Avusturya, Prusya ve Rusya) öncülüğünde Viyana Kongresi (1815) toplanmış, Kongre başkanlığını Metternich yapmıştır. Kongre’nin nihai kararları, İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya tarafından belirlenmiş, Avrupa’nın sınırları yeniden çizilmiştir. Metternich’in kongrede Osmanlı’yı “Kranke Mann am Bosporus” (/Boğaz’ın Hasta Adamı) tanımlaması imparatorluğun uzun yüzyılı boyunca ve sona erdiği tarihe kadar Batı Avrupa’da yaygın bir siyasi terim olarak kullanılmış ve bu tarihten 100 küsur yıl sonra Osmanlı İmparatorluğu tarih sahnesinden çekilerek yerini Cumhuriyet’e bırakmıştır.
Sevr’den Lozan’a
I. Dünya Savaşı sonunda İtilaf devletleri ile Osmanlı İmp. arasında Limni Adası’nın Mondros Limanı’na demirli Agamemnon zırhlısında 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi (/Mondros Ateşkes Antlaşması) imzalanır. Mütarekenin 7. maddesine dayandırılan işgaller başlar. Batı Anadolu Yunanlar, Antalya çevresi İtalyanlar, Suriye ve Antep çevresi Fransızlar, Irak ve kuzeyi İngilizler tarafından işgal edilir. İşgallerin yayılması ve genişlemesi üzerine Osmanlı İmp. 10 Ağustos 1920'de Paris yakınlarında İtilaf devletleri ile Sevr Antlaşması’nı imzalayarak –Meclisi Mebusan’ın aldığı Misak-ı Milli kararına rağmen- Orta Anadolu’ya sıkışmış bir devlet olmayı kabul eder. Mustafa Kemal öncülüğünde başlayan kurtuluş savaşı sırasıyla tüm işgallere (Yunan, İngiliz, Fransız ve İtalyan) son verir (Bu sürecin önemli tanıklarından Alman Yüzbaşı Tröbst’ün “Soldatenblut/Asker Kanı” anıları yabancı gözüyle değerli gözlemler içerir.). Yunan kuvvetlerine karşı kazanılan zafer, İtilaf Devletleri’ni TBMM Hükümeti’ni 28 Ekim 1922’de İsviçre’nin Lozan kentinde toplanacak olan konferansa davet etmek durumunda bırakır. 20 Kasım 1922’de görüşmeler başlar. Görüşmelere verilen arada Mustafa Kemal İzmir’de 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihlerinde İzmir İktisat Kongresi’ni toplayarak kentin mazide oynadığı rolü atide de –bir başka şekilde- oynayacağına işaret eder.
İsmet Paşa’nın başkanlığını yaptığı heyet ve karşı taraf temsilcileri tarafından 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalanır ve Cumhuriyet’in yolu açılır.
Antlaşma metni Devletler Hukuku Profesörü Seha L. Meray tarafından 1969-73 yılları arasında Türkçeye çevrilmiştir. Son günlerde Lozan Barış Antlaşması’nın 100. Yılına yaklaşırken birçok yayın ve konferans gerçekleştiriliyor. Bu yayınlardan birisi de Bülent Özükan tarafından yayına hazırlanan kitap olmuştur.
İlk ve Son Barış Olarak 100. Yılında Lozan
Özükan’ın editörlüğünde hazırlanan ve alanında uzman kişiler tarafından kaleme alınan kitap 7 başlık altında toplanmış;
1)100 Yıl Sonra Lozan,
Bülent Özükan, Bilsay Kuruç, Prof. Dr. Baskın Oran, Prof. Dr. A. M. Celal Şengör
2)Osmanlı’dan Cumhuriyet’e,
Prof. Dr. İlber Ortaylı, Prof. Dr. Zafer Toprak, Dr. Erol Mütercimler, Prof. Dr. Emre Kongar, Prof. Dr. Doğan Kuban
3)Musul Sorunu ve Lozan’ın Ekonomik Sonuçları,
Prof. Dr. Ahmet Demirel, Mustafa Sönmez, Dr. Mahfi Eğilmez, Bülent Özükan
4)Mübadele-Azınlıklar ve Lozan’ın Toplumsal Sonuçları,
Prof. Dr. Kemal Arı, Dr. Rukiye Saygılı-Prof. Dr. Hülya Eşki Uğuz, Dr. Deniz Bayburt, Ayşe Hür
5)Rusya’nın Lozan’a Bakışı,
Süha Umar, Prof. Dr. Erel Tellal, Fatih Turgay Eldem
6)Yunanistan’ın Lozan’a Bakışı,
Doç. Dr. Esra Özsüer, İngiltere Başbakanı Lloyd George’un Değerlendirmesi: Türkiye’nin Lozan’daki Başarısı Uygarlığın Başarısızlığıdır. (Çeviri: Soner Kızılkaya), Lord Curzon, İsmet İnönü
7)Lozan Sürecinde Avrupa Temasları
Reyhan Yıldız, Abdullah Özkan,
Lozan Barış Antlaşması Tam Metin
İstanbul’da Bir İzmirli Yayıncı-Editör: Bülent Özükan
Kendi deyişiyle Karantina sırtlarında 1954 İzmir dünyaya gelen Bülent Özükan, Halilrıfatpaşa Caddesi’nde Asansörüstü’nde yer alan Kemal Reis İlkokulu’nu ve ardından Karataş Ortaokulu’nu bitirdikten sonra Namık Kemal Lisesi’nde okurken 4 yıl boyunca –bir zamanlar İzmir’in gazetecilik okulu işlevi gören- Yeni Asır’da gece sekreteri olarak çalışır. Ardından ver elini Ankara ve Siyasal Bilgiler Fakültesi…
İletişim Yayınları’nın kurucusu olarak (1983) görev aldıktan sonra 1985 yılında kurduğu Boyut Yayınları ile yayıncılık yaşamına bugün de devam etmektedir. 2000’den fazla kitap yayınlayarak Türk yayın tarihinde önemli bir yere sahip olan Özükan 2016'da “Pitoresk İstanbul” adlı serginin genel yönetmenliğini yapar ve Ekim-Kasım 2021’de de Şişli Belediyesi ile ortak bir proje olarak “İlk ve Son Barış-100. Yılında Lozan” (Bu serginin İzmir’e de çok yakışacağını düşünüyorum) sergisini hayata geçirir.
Son yıllarda tarihsel öneme sahip kitapları günümüz teknoloji anlayışıyla hazırlayarak yaptığı koleksiyon (isme sertifikalı ve numaralı olarak) kitaplarla yayıncılık anlayışına yeni bir boyut getiren Özükan’ın editör olarak öncülük ederek yayınladığı kitaplardan bazıları şunlar;
●İslam Uygarlığında Astronomi, Coğrafya ve Denizcilik (Prof. Dr. Fuat Sezgin),
●Piri Reis 1513 Dünya Haritası ve Kitab-ı Bahriye,
●16. Yüzyıl’da Hukukçu-Hümanist-Politikacı ve Antikacı Konrad Peutinger’in (1465-1547) 1507 yılında Viyana’da elde ederek yayınlamaya hazırladığı ancak ölümünden sonra yayınlanabilen Roma İmparatorluğu’nun 2000 Yıllık Yol Haritası olan, Tabula Peutingeriana Haritası,
●Tarihte Türkiye Haritaları /Maps of Turkey Through the Ages,
●Tarihte İstanbul Haritaları /Maps of Istanbul Through the Ages,
●Müzik Atlası,
●Kâtip Çelebi, Kitab-ı Cihannüma,
●Bergama/Pergamon
Bülent Bey ile yeni bir projenin gerçekleşmesi için çalışma içindeyiz: Kurtuluşun ve kuruluşun simge kenti İzmir’in 100. Yılı’na özel olarak hazırlanan ve kent tarihine önemli katkı sağlayacak olan bu çalışmanın kentimize çok yakışacağını düşünüyorum…
