Birgi, sadece Aydınoğulları'nın başkenti değildi. Öncesinde, Friglere, Lidyalılara, Ahameniş İmparatorluğu'na, Pergamon Krallığı'na ve Romalılara da ev sahipliği yapmıştı
Önceleri köy iken 2012 yılında kabul edilen ve 30 Mart 2014 tarihinde yürürlüğe giren 6360 sayılı yasa ile mahalle statüsü alan Birgi, 2022 yılında da DünyaTurizm Örgütü tarafından dünyanın en iyi 32 turizm köyünden biri seçilmiş. Bugün de belgeselcilerin ve sinemacıların gözbebeği. Örneğin; Tatar Ramazan, Yeşil Deniz, Unutursam Fısılda, Görevimiz Tehlike’nin bazı sahneleri bu köyde çekildi.
Şirince, Alaçatı, Birgi, Bademler, Doğanbey İzmir’in herhalde en çok turist çeken küçük yerleşim merkezlerinden. Her birinin ayrı bir özelliği var zira. Dokuz günlük bayram tatilinde yine doldu boşaldı bu köyler ya da mahalleler. Özellikle de Şirince, Alaçatı ve Birgi…
Birgi’ye aylar önce İsmail Çetinkaya ile gitmiştik. Alev Coşkun’un müze ya da anı evi yapılası o şirin taş evine… Alev abi, bu toprağın çocuğu. İzmir’e 30-40 kilometre uzaklıkta olsa herhalde haftada bir gider gelirim ben bu köye. Beni oraya ne çekiyorsa… Tarihi Birgi köyünde görülesi öyle yapılar var ki çoğu ilçede bu denli çok tarihi yapıyı bulamazsınız.
Çakırağa Konağı, Aydınoğlu Mehmet Bey Camisi (Ulu Cami), Aydınoğlu Hamamı, İmam-ı Birgivi Türbesi, Sandıkoğlu Konağı, Birgivi Mehmet Efendi Medresesi, Karaoğlu Camisi, Birgi Surları, Demirli Mağaza, Küp Uçuran, Ümmü Sultan Türbesi, Gazi Umur Bey Heykeli, Kerim Ağa Konağı gibi.
GÖZ KAMAŞTIRAN İŞÇİLİK
Çakırağa Konağı, 1761 yılında Şerif Ali Ağa tarafından başlatılmış. 20'nci yüzyılın ortalarına kadar konut olarak kullanılmış. Daha sonra Kültür Bakanlığı’na devredilmiş. 1995’te de ziyarete açılmış.
Ulu Cami, çinilerle kaplı minaresiyle ilgi odağı. Minare üzerinde yer alan kırmızı ve firuze renkli sırlı tuğlalardan yapılmış zigzaglı örgü ve baklava desenleri, bugün yapılan hangi camilerde vardır acaba dedirtiyor insana. Çivi kullanılmayan ahşap işçiliğiyle de dikkat çekiyor. Minberi görülmeye değer…Mihrabı da çok gösterişli… Merkezi Orta Asya olan ve 'Türk Mavisi' olarak bilinen turkuaz ve patlıcan moru renkli çinilerle yapılan bu mihrap, geometrik şekillerle ve yıldız figürleriyle bezeli. Ceviz ağacından yapılan ve göz kamaştıran ahşap işçiliğiyle herkesi hayran bırakan bu minberi, kündekari tekniğiyle yapılmış. Çivi ve tutkal kullanılmamış demek istiyoruz. Minberde üç bin parça bulunuyor. Sanatkar, bu minberi 10 yılda tamamlayabilmiş.
GAZİ UMUR BEY'İN HEYKELİ
Karaoğlu Camisi’nin giriş kapısı Osmanlı oymacılık sanatının en güzel örneklerinden kabul ediliyor. İmam-ı Birgivi, zamanında burada müderrislik yapmış. Medresenin açık revakını üç taraftan çevreleyen yedi hücresi ve hücrelerinde ocak, pencere ve nişleri bulunuyor. Günümüzde bu mekan, el sanatları tanıtımı ile satışının yapıldığı bir yer olarak kullanılıyor. Derviş Ağa Medresesi de çukurluk alana inşa edildiğinden Çukur Medrese olarak biniyor. Medresenin cephelerinde ve kubbelerinde moloz taş ve tuğla karışımı yapı malzemesi kullanılmış.
1309 doğumlu Aydınoğlu Gazi Umur Bey, Aydınoğulları Beyliği’nin ikinci ve en ünlü beyi. Denizci olarak ün kazanmış bir asker ve devlet adamı. Eray Okkan’ın tasarladığı 3 metrelik görkemli heykeli 17 Şubat 2008’de açıldı.
Hatuniye Türbesi olarak da bilinen, Aydınoğlu Mehmet Bey’in kız kardeşi Sultan Şah Hatun mezarının bulunduğu türbe (Ümmü Sultan Şah Türbesi) ise beyliğin bilinen en eski yapılarından… 1310 yılında tamamlanmış. Tüm cephelerinde moloz taş ve tuğla karışımı malzeme kullanılmış. Türbenin içinde tek bir taş sanduka bulunuyor. Türbenin altıgen planlı yapısının benzerleri Selçuk mimarisinde yoktur. Üst örtüsünün kubbeli olması gibi bir özellikle birlikte bu plan, beylikler dönemi mimarisini Selçuklulardan ayıran bir ayrıntı oluyor.
EŞSİZ BİR LABORATUVAR
Birgi, sanat tarihi öğrencileri için eşsiz bir laboratuvar, eşsiz bir dini turizm merkezi gibi.
Kendinizi Semerkant, Buhara, Şiraz ya da Isfahan’da hissedebilirsiniz burada.
Sokaklarında dolaşıyorken taş-ahşap karışımı konaklarına göz atmak yerine içeri girin, sorun, öğrenin ve ekonominiz uygunsa konaklayın bu köyde.
Manzara, yiyecek içecek ve göreceğiniz ilgi, belleklerinizden eminim çıkmayacak yıllarca. Kesintisiz bir yaşamı olan Birgi’ye yolunuz düşecek olursa bilgi edinmek adına Hamdi Halis Hoca ile eski belediye başkanı Cumhur Şener’in kapısını çalabilirsiniz.
İZMİR'İN FAVORİLERİNDEN
Bozdağ’ın eteklerinde kurulmuş, Ödemiş ilçesine bağlı olan Birgi; Milattan Önce 2000 öncesine uzanan kültürel mirasıyla gözleri okşayan konakları, ahşap pencereli taş evlerle süslü sokakları ve asırlık çınar ağaçlarıyla İzmir’in favori köylerinden… İzmir merkeze 110 kilometre uzaklıkta. Ödemiş’e ise 9 kilometre…
Aydınoğulları Beyliği 1308’de kurulmuş. Başkentlik yaptığı dönemde Birgi, bilim ve kültürde o dönemin en önde gelen şehirlerinden biri. Birgi’nin antik dönemdeki adı Dioshieron. Yani Zeus’un kutsal yeri. Ortaçağ’da ise adı Christopolis.Yani İsa’nın şehri. 5'inci yüzyılda önce piskoposluk, ardından başpiskoposluk merkezi olmuş. Bir ara adı kale ya da burç anlamına gelen Pyrgion olarak değiştirilmiş, Türklerin eline geçince de Birgi olmuş. 17'nci yüzyıla kadar da önemini sürdürüyor.
1867’de Ödemiş’e bağlı bir kaza olan Birgi, 1889’da belediyelik oluyor. 1922’de en büyük felaketi yaşıyor. İşgalci Yunan askerlerinin ateşe verdiği Birgi’de çok sayıda tarihi konak kül oluyor. Sonraki zamanlarda ise göç vererek önemini yitiriyor. Bu bayramda da sokakları yine dolu doluydu. Ziyaretçisi hiç eksik olmuyor ki zaten!
