Engellilik sadece engelli vatandaşlarımızı değil, yakınlarını da etkileyen toplumsal bir sorun. Güç koşullarda okuyup, bir meslek sahibi olan engelli vatandaşlarımızın önlerine sıklıkla daha büyük bir engel çıkıyor: İş bulmak… Bu engelin aşılabilmesi için somut ve basit bir önerimiz var.
Bir dostumun aracılığıyla tanıdığım engelli bir gencin iş başvurusu ile konuya ilgi duymaya başladım. Yaşadığı doğum travması nedeni ile vücudunun bir yarısındaki güç kaybı gibi nedenlerle yüzde 61 engelli olan genç, ailesinin desteğiyle okumuş, meslek sahibi olmuştu. Yaşadığı ilçede 5 yıldır iş başvurusu yapmasına karşın işe alınmamıştı. Son başvuruda işveren, genci sevdi ve ona muhasebe bürosunda mesleğine uygun kısmi zamanlı bir iş verdi. Yaklaşık 6 aydır işi öğreniyor, kendini geliştiriyor ve çok mutlu.
Neden iş bulamıyorlar?
Bu sorunun yanıtını bulmak için yardım istediğim maliyeci Uğur Dündar, bu konuda yazılmış güzel bir derleme buldu. Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Şen’in 2018’de Sosyal Güvenlik Dergisi’ndeki yazısına göre, dünyada ve Türkiye’de engellilerin istihdamında kullanılan en kolay ve yaygın yöntem kota sistemi. Türkiye’de İş Kanunu’na göre “işverenler, 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde 3 engelli, kamu işyerlerinde ise yüzde 4 engelli… …meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.” 49 ve altında işçi çalıştıran işyerlerinin yüzde 21.3’ü engelli çalıştırırken, 50-199 işçi çalıştıranlarda bu oran yüzde 78.8’e çıkıyor. Yani işyerleri işçi sayısını 50’nin altında tutmaya çalışıyor, belki de kaçak işçi çalıştırıyor. İşyerlerinin yüzde 97.9’u 1-49 işçi çalıştıran işyerlerinden oluştuğu için Türkiye’de engellilerin, kota sayesinde iş bulmaları çok zor. Kırsal bölgelerde ve az gelişmiş şehirlerde 50 ve üzeri işçi çalıştıran işyeri sayısı son derece sınırlı olduğundan, buradaki engellilerin iş bulmaları ise neredeyse mucize. Çünkü devletin engelli çalıştırma zorunluluğu bulunmayan işyerlerine sağladığı teşvik, sadece işveren sigorta primine yönelik ve çok sınırlı.
Çözüm önerimiz
Mustafa Şen yazısında, engellilerin temel ve mesleki eğitim düzeylerinin arttırılması önündeki engellerin kaldırılmasını ve bu konuda uzman öğretmenler yetiştirilmesini önermiş. 50’den az işçi çalıştıran işyerlerine de engelli çalıştırma zorunluluğu getirilmesi mantıklı; ama Kovid-19 nedeniyle ekonomik güçlük yaşayan işyerleri için zamanlama uygun olmayabilir.
Uğur Dündar ile “Devlet engelli istihdamını nasıl teşvik edebilir?” sorusuna yanıt ararken, karşımıza Mesleki Eğitim Kanunu’na eklenen geçici 12. madde çıktı. Buna göre, mesleki eğitim gören stajyerlerin aldıkları ücretin bir bölümü (işletmede çalışan personel sayısı 20’den azsa 2/3’ü, 20’den çoksa 1/3’ü) devlet tarafından, İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanıyordu. “Devlet stajyerler için pozitif ayrımcılık yapıyorsa, engelliler için haydi haydi yapmalı” dedik. Asgari çalışma gücü kaybı yüzde 80 olanlar 1'inci derece, yüzde 60 olanlar 2'nci derece, yüzde 40 olanlar ise 3'üncü derece engelli sayılıyordu. Buna göre şu öneriyi geliştirdik: Engelli işçilerin hak ettikleri ücretin, 1'inci derece engelliler için yüzde 40’ı, 2'nci derece için yüzde 30’u, 3'üncü derece için yüzde 20’si devlet tarafından karşılanmalı ve işyerinin engelli çalışana ödediği tutar vergiden muaf olmalı. Böylece engelli istihdamı, işyerleri için çekici hale gelecek, özellikle kırsal kesimdeki engelliler çalışma şansına kavuşacak. Daha çok sayıda engelli birey kimseye muhtaç olmadan bağımsız şekilde yaşayabilecek; kendini geliştirebilecek, toplumla bütünleşecek, tükettiğinden fazlasını üretme şansına sahip olacak. Kovid-19 nedeniyle birçok kişinin işini evden yürüttüğü bir dönemde, engellilerin rekabet şansları da artacaktır.
Önerimizi Buca Eğitim Fakültesi Zihin Engelliler Eğitimi Anabilim Dalı’ndan Doç. Dr. Burak Karabey’le paylaştım, hoşuna gitti. Bana, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin Uluslararası Engelsizmir kongrelerinden ve projelerinden bahsetti; ilçelerde yeni projeler gerçekleştirebileceğimizi söyledi.
Aklınıza yattıysa ve engelli vatandaşlarımıza destek olmak istiyorsanız, bu yazıyı lütfen dostlarınızla paylaşın ki önerimiz yetkililere ulaşsın.
