Geçen hafta, İngiliz hükümeti için çalışan İrlandalı hekim R. R. Madden'in, Londra’daki efendisi J. Moore’ye hitaben yazdığı 28 Nisan 1827 tarihli mektupta Girit'le ilgili yer verdiği bilgilerden bahsetmiş, tarihi anekdotlar anlatmıştım. Bugün de Madden’in Nisan 1827 yılı Girit gözlemleri (2) başlığıyla devam ediyorum
İrlandalı hekim R. R. Madden'in mektuplarında Girit Adası'yla ilgili şu bilgileri vermeye devam eder: “Sağlık memurları, ilkesiz İtalyanlardır. Bunların bazıları Mısır'daki doktorların hizmetçisiydi. Bazıları, eczacıların asistanlarıydı. İçlerinden biri bana saatçi olduğunu itiraf etti. Talihsiz Arapların bu muamele karşısında nasıl battıklarını ve sonuçta tedavi görmeden ölmeyi tercih ettiklerini size anlatmama gerek yok. Dizanteri hastalığının son aşamasındaki hasta için başhekimlerden biri tarafından çağrıldım. Bu hasta, hastalığının başlangıcından onu gördüğüm saate kadar, yani öldüğü saate kadar, afyon yutmuş olan kişiydi. Onun başından beri başka hiçbir şey almadığını fark ettim. Kısacası o, laudanum (toz afyon tentürü) ile kendini öldürdü. Ateşi olduğu için ciğerlerinde iltihap olan bir adama ağaç kabuğu verildiğini gördüm ama çok yakın zamanda, aksi yöndeki tavsiyeme rağmen, "maddeyi dışarı atmak için" omuz anevrizmasına bir neşterin saplanıldığını gördüm. Ayrıcalıklı cinayet hiçbir zaman buradaki kadar ileri gitmemiştir. Artık şunu merak etmiyorum: Öldürme yeteneği, iki kez antik Roma'dan ihraç edildi. Mısırlı subaylar kendi sağlık görevlilerinin yanında olmayı reddediyorlar; Bu yüzden bazen Suda'da, kampta birlikte bir hafta kalmam konusunda ısrar ediyorlar. Bunlardan üstün rütbeli bazıları bitişikteki bir köyü ele geçirdi; ve burada her şeyden çok Bacchanalian (Greko-Romen şarap, özgürlük, sarhoşluk ve coşku tanrısı Bacchus'un Roma’da yaptığı eğlenceler) alemlerine benzeyen sefahat sahneleri ortaya çıkıyor.
RAKI TÜKETİMİ
Rakı tüketimi, anlayışın ötesindedir ve rakı sonrası sahneleri yalnızca Hogarth (William Hogarth (1697-1764), ahlaki ve hicivli gravürleri ve resimleriyle tanınan 18'inci yüzyıl İngiliz sanatçı) tasvir edebilir. Müslümanın ağırbaşlılığı gidiyor; neşesi, bir devenin oynaması gibidir, son derece tuhaf ve gülünçtür; doya doya eğlenir, sarığını havaya atar, kel kafasını açığa çıkarır, arkadaşının kafasına rakı döker ve taşkınlık içinde bitmek bilmeyen bir çöplükte şarkı söyler, bu şarkı müzikal değil ama son derece melankoliktir.
AVRUPALI HOCA
Bu Frenk hoca, sarhoşları kandırıyor. O, Müslümanlara hizmet ediyor ve onlar yeterince sarhoş olduklarında bir kart çıkarıyor: Türkler, Vingt-une'den (Kılıç çekme, 21 oyunu) başka oyun bilmiyor ve her gece onları dolandırıyor. Hocalardan biri olan Kont de B'nin, elinde dört yüz İspanyol dolarıyla, halıdan kalktığını gördüm. Bu eğlencelerden birinin ardından, önemli miktarda para kaybetmiş bir Türk Subay, ertesi sabah kamarasına geri dönerken, kendisi veya damadı atını eyerlemek konusunda biraz zorluk yaşadı ve o anda kılıç, talihsiz adamın vücuduna girdi. Cesedi kaldırılmadan önce gördüm; katile herhangi bir ceza verilmedi.
GİRİT'TE RESMO İSYANI
Birkaç gün önce, Resmo'daki asi Rumlara yaptığı bir görev sırasında yaptığı bazı harcamaların geri ödenmesini talep etmek üzere, İbrahim Paşa'ya giden Avusturya konsolosuna eşlik ettim. Konsolos bana, Kandiye'deki Devrim sırasında, Resmo Rumlarının, Hasan Paşa ve onun halefi Hüseyin'in ortak çabalarıyla bastırılamayacağını bildirdi. İkincisi, Türkiye'nin en sıkı dostu olan Avusturya milletinin konsolosu olarak, ondan, daha fazla kan dökülmesini önlemek, Yunanlıları silahlarını bırakmaya ikna etmek ve Genel Vali'nin çıkardığı affı kabul etmek için Resmo'ya bir gezi yapması için ricada bulundu. Zavallı konsolosun tüm bunları yapabilecek nezaketi vardı. Büyük bir yorgunluk ve tehlikeyle karşı karşıya kaldı ve sonunda isyancıları silahlarını bırakmaya ve Avusturya bayrağını güvenliklerinin garantisi olarak görmeye ikna etti. Gerçekten bu teklifi yapmakta haklı olduğunu ve Paşa'nın sunduğu şartların yerine getirileceğine güvenebileceğini düşünüyordu. Devamını görmeniz ve Türklerin müzakereler boyunca hainliğini gözlemlemeniz için sana dua ediyorum. Yunanlılar teslim olur olmaz soğukkanlılıkla katledildiler; katliam günlerce devam etti, ta ki Resmo harabeye dönene ve tüm kadın ve çocuklar köleleştirilene kadar.”
Hüseyin Paşa
“Konsolosun ziyaretinin amacı, yolculuk maliyeti olan paranın geri ödenmesiydi; Zira katliamdan önce son derece cömert ve nezaketli olan Hüseyin Paşa, yapılan hizmeti sonra unutup bir para ödemeyi reddetmişti. İbrahim'in bu iddiayı nasıl değerlendireceğini merak ediyordum. İlk başta talebin uzun süredir karşılanmamasına şaşırmış görünüyordu; o, yapılan hizmetin önemini kabul etti. Avusturya Konsolosu kadar saygı duyduğu bir Konsolosun bulunmadığını ifade etti. Ona borcunu ödeyebilecek miktarda para yoktu ve masrafın, Allah’ın izniyle, gelecek günlerde uygun bir zamanda ödeneceği vaadine üzüldü.
Israrcı bir Hristiyan’a verilen bu gerçekçi Türk cevabı, bir Müslümanın ağzından çıkan hiçbir şey ifade etmeyen vaatleri hatırlatıyor. Onun gülümsemesindeki ironi, havayı kirletmiş gibiydi ve etrafındaki kölelerin dudaklarında, kötü bastırılmış bir sırıtış vardı. O, hemen Türk mantıkçılarının 'söylemi değiştirmek' olarak adlandırdığı hayranlık verici bir retorik türüne başvurdu. Bana, Kaptan Paşa'nın İstanbul’da nasıl karşılandığını sordu. Sultanın ona hilat hediye ettiğini söyledim. Cevabımın onu haddinden fazla kızdırdığını fark ettim. Küçük gri gözü, öfkeyle parlıyordu. Kızgınca konuştu ve ağzından "pezevenk" gibi iğrenç bir sözcük çıktığında, bu kadar şeytani bir yüz ifadesine daha önce hiç tanık olmadığımı sanıyorum. Onun huzurundan çıktığım için, çok mutluydum ve sanırım konsolos benden daha da memnundu.”
Kaptan Paşa ile İbrahim’in çekişmesi
“Öfkesinin sebebini öğrendim. Mehmed Ali, Kaptan Paşayı, Mısır hükümetinden ihraç edilmişti. O, mevcut veliahdı Sultan'ın gözünde mahvetme fırsatını asla kaçırmadı Onun kellesini almak için iki ferman temin etti. Bunlardan birini bizzat İskenderiye'ye götürdü. Onu İskenderiye’de yargılamak istedi ancak görevinden şüphe duyuldu ve limandan başarısız bir şekilde ayrıldı. Diğer ferman ise Mehmed Ali'ye haber gönderiyormuş gibi davranan bir Kapıcıbaşıya emanet edildi ama kapıcıbaşı, İstanbul’daki casusundan bu niyet hakkında bir bilgi almıştı. Buna göre ulağın gelişi üzerine İskenderiye'den ayrıldı. Kapıcıbaşına, Paşa'yı Kahire'ye kadar takip etmesi emredildi. Kahire'den de onu Nil'e kadar takip etme talimatı verildi. Adam her şeyin doğru olmadığından şüpheleniyordu. İstanbul’a dönmek istiyordu ama Paşanın maiyeti, o Genel Valiyi görmeden bu kadar uzun bir yolculuğun varlığından haberdar olmayacaktı. Onu takip etmek zorunda kaldı; ancak Mehmed Ali ile görüşme şansına sahip olup olmadığı bilinmiyor. Kesin olan tek bir şey var ki, kapıcıbaşı asla geri dönmedi. Ancak İbrahim'in öfkesinin daha başka bir nedeni daha vardı. Marmaris'te Kaptan Paşa'nın donanmasına katıldı. İki komutan burada buluştu ve hiçbir şey, onların görüşmesinden daha dostane olamazdı. Dünyada birbirini en büyük zevkle zehirleyecek bu iki adam, birbirlerine binlerce iltifat ettiler. Birbirlerine karşı dikkatli olmalarından başka hiçbir şey, onların tavırlarındaki dostluğu aşamazdı. Kaptan Paşa sonunda İbrahim'i alt etti. Samos'a (Sisam adası) müşterek bir saldırının avantajına dikkat çekti. Aslında İbrahim'i, Mora'ya yapacağı seferden caydırdı. Gerçek şu ki, Yunan filosunun Çanakkale Boğazı'nda kendisini beklediğine dair istihbaratı vardı ve onunla tek başına karşılaşmaktan korkuyordu; bu nedenle Samos'a saldırma bahanesiyle Mısır filosunun kendisine eşlik etmesini sağlama yöntemini benimsedi. İki filo Samos’a doğru yola çıktı ve bu adaya yakın bir yerde Yunanlılar ile Türkler arasında bu isme layık olan birkaç çarpışmadan biri gerçekleşti. İbrahim'in intikam hırsı, artık gâvurlara olan nefretiyle birleşmişti. Kaptan Paşa'yı Yunan ateş gemileri tarafından yakılmaktan iki kez kurtardı. Ancak Kaptan Paşa, düşmandan kurtulur kurtulmaz, İstanbul’a doğru yola çıktı ve Samos'un muhtemel fethinin ihtişamını İbrahim’e bıraktı.
İbrahim'in Türk amiraline olan düşmanlığının başlıca nedenleri bunlardı. Ama onlar yarın tekrar buluşacak olsalar, sadakat ve nezaket yeniden ortaya çıkar ve Türkiye'de bu iki kelime o kadar eş anlamlıdır ki, bir erkek bana mutat nezaketten daha fazlasını gösterdiği zaman titrediğimi size belirtmeliyim.
Sevgili Efendim, hizmetkârınız R.R. Madden.”
