Kara Bağ (Türkçe-Farsça "Kara bağ", iddiaya göre yüksek vadilerinin verimliliğinden dolayı, ama bu muhtemelen bir halk etimolojisidir), Transkafkasya'da Aras Nehri'nin orta kesiminin kuzeyinde uzanan dağlık bölgenin yakın zamandaki adıdır. Orta Çağ’daki İslam Arran'ının güney kısmına denk gelmektedir. Karabağ dağları 12.000 fitin üzerine çıkar ve modern nüfus (çoğunlukla Ermeni, az sayıda Şii Azeri Türkleri) derin vadilerde yoğunlaşmıştır.
Artzah'ın Ermeni prenslerinin mülkleri, Sultan Alp Arslan’ın idaresindeki Selçukluların Transkafkasya'ya girmesinden sonra ellerinden alınmaya başladı ve kademeli olarak Türk iskân süreci başladı. Moğol döneminde bu bölge için Karabağ-ı Arran tanımıyla karşılaşıyoruz. Daha sonra İran İlhanlıları, Timur ve Ak-Koyunluların hâkimiyetine girdi. 9./15. yüzyılın ikinci yarısında Karabağ, Safevi hareketinin yükselişine sahne oldu ve 893/1488'de Şeyh Haydar bin Cüneyd, bu bölgenin çoğunu ele geçirdi. Osmanlı-Safevi savaşları sırasında Karabağ ve Gence, Sultan III. Murad'ın (996/1588) eline geçti. I. Şah Abbas buraları yeniden ele geçirdi. Karabağ, bu dönemde, kökenlerini Oğuzların Afşar oymağına mensup Türk Cevanşir ailesinin mülkiyetindeydi. 1165/1752'de Penah Ali Han, Şuşa kalesini inşa etti ve adını Penahabad koydu. Onun oğlu İbrahim Halil Han, Kaçar reisi Ağa Han Muhammed'e meydan okudu, ancak sonunda Ağa Han Muhammed 1211/1797'de Şuşa'yı ele geçirdi. O, kısa bir süre sonra Şuşa’da suikastla öldürüldü. Karabağ artık Kaçar İranı ile genişleyen Rus imparatorluğu arasında bir tampon bölge haline geldi. İbrahim Halil Han, 1805'te Rus-Gürcü General Prens Zizişvili'ye boyun eğdi. Cevanşir Hanedanının son reisi Mehdi Kulı Han, hanlığını, 1822'de Ruslara bıraktı, ancak 1813 Gülistan Antlaşması'yla Kaçarlar, Gürcistan, Dağıstan, Karabağ ve Taliş'in kuzey kesimindeki tüm iddialarından vazgeçmeye zorlandı. Rus Çarlığı döneminde Karabağ, 1868'e kadar Bakü "İslam Valiliğinin" bir parçasıydı ve daha sonra yeni kurulan Elizavetpol veya Gence valiliğinin bir parçası oldu. Kısa ömürlü Azerbaycan İslam Cumhuriyeti (1918-1920) sırasında Karabağ, yabancı denetiminden uzak kaldı. Sovyetler Birliği içinde, 1970 yılında, idari merkezi 150.000 nüfuslu Stepanakert (Hankendi) olan Azerbaycan SSCB içinde Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi'ni oluşturuyor.
Bibliyografya:
Hamdullah Müstevfi’nin, Nüzhetü’l-kulub, 181-2, tr. 173-4 hariç olmak üzere, Orta Çağ İslam coğrafyacılarında bu bölge hakkında çok az özel bilgi vardır. Mirza Cemal'in Karabağname adlı yerel tarihi, Osmanlı tarihçisi Feridun Beg tarafından kullanılmıştır. Mirza Bala'nın İslam Ansiklopedisindeki ‘Karabağ’ adlı maddesinde tam bir bibliyografya verilmiştir. Buna; A. A. Alizade, Sotsialno-ekonomičeskaya i političeskaya istoriya Azerbaidzhana XIII-XIV vv., Baku 1956, K. M. Rohrborn, Provinzen und Zentralgewalt Persiens im 16. ve 17. Jahrhundert, Berlin 1966 ve BSE (3. Edisyon), xx, 92. eklenmelidir. (C. E. BOSWORTH) (Encyclopedia of Islam, IV, ikinci baskı, Leiden 1997, s. 573).
