Bazı zincir marketlerin plastik poşet satmayı bırakarak sadece daha pahalı kağıt ve bez çanta sunması, tüketicilerin tepkisini çekerken, konu Kamu Denetçiliği Kurumu’nun (KDK) gündemine taşındı. KDK, tüketiciye tek seçenek sunmanın hem hukuki hem de ekonomik açıdan sakıncalı olduğuna hükmetti ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na yaptırım uygulanması yönünde tavsiyede bulundu.
Plastik poşet istemek bile mümkün olmadı
Şikayetçi vatandaş, zincir marketten yaptığı alışveriş sırasında kasiyerden plastik poşet talep ettiğini, ancak kendisine yalnızca kağıt ve bez çanta satışı yapıldığı yönünde bilgi verildiğini belirtti. Bu uygulamanın, Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar’ın 8. maddesine aykırı olduğunu savunarak KDK’ya başvurdu.
Alternatif sunmak yasalsa da dayatmak değil
KDK'nın yaptığı değerlendirmede, yürürlükteki mevzuata göre zincir marketlerin plastik poşetlerin yanında alternatif taşıma araçlarını da sunabileceği, ancak yalnızca alternatif seçenekleri dayatamayacağı vurgulandı. Kararda, “Kağıt, file veya bez torbaların, plastik poşetlere ek olarak sunulabileceği” açık şekilde ifade edilirken, bu düzenlemenin tüketicinin tercih hakkını korumayı amaçladığı belirtildi.
Bilinçlendirme değil zorunluluk yaratılıyor
KDK, ilgili zincir market uygulamasının, piyasaya dayalı çevre koruma mekanizmalarının özüyle çeliştiğini belirtti. Plastik poşetlerin ücretlendirilmesinin amacı, tüketiciyi çevre dostu tercihlere yönlendirmek iken, tek seçenek haline getirilen yüksek fiyatlı bez ve kağıt torbaların, tüketiciye zorunlu bir ekonomik külfet yüklediği ifade edildi.
Hukuka ve hakkaniyete aykırı bulundu
Zincir marketin uygulaması yalnızca çevresel düzenlemelere değil, aynı zamanda tüketici haklarına da aykırı bulundu. Kararda, “Bu yöntem tüketiciye seçenek bırakmamakla birlikte hem yasal mevzuatı hem de hakkaniyeti zedelemektedir” denildi. Tüketicinin tercih hakkı, çevre bilincini geliştirmekten daha önemsiz görülemez açıklaması dikkat çekti.
KDK, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na çağrıda bulunarak, zincir marketlerin bu uygulamalarının idari denetim kapsamına alınmasını ve mevzuata aykırı olan uygulamalar için gerekli yaptırımların hayata geçirilmesini tavsiye etti. Ayrıca plastik poşetlerin yeniden satış noktalarında bulundurulması gerektiği ifade edildi.
Çevreci görünümle kâr maksimize ediliyor iddiası
Bazı tüketici dernekleri, zincir marketlerin bu uygulamayı çevre duyarlılığı görüntüsü altında kâr maksimizasyonuna dönüştürdüğünü öne sürdü. Plastik poşetin 25 kuruşluk sabit fiyatına karşılık, kağıt torba ve bez çantaların 5 TL’ye kadar varan fiyatlarla satıldığı, dolayısıyla bu durumun ticari bir fırsata çevrildiği iddiaları güç kazandı.
Tüketici derneklerinden ortak tepki
Tüketici Hakları Derneği ve Tüketiciyi Koruma Derneği gibi kuruluşlar da zincir marketlere karşı toplu şikayet hazırlığında. Dernek temsilcileri, “Çevreye duyarlı olmak hepimizin görevi. Ancak bu duyarlılık, vatandaşın sırtına fazla maliyet yüklenerek değil, doğru bilgilendirme ve seçenek sunularak yapılmalı” açıklamasında bulundu.
Vatandaş tepkili: Seçeneksizlik kabul edilemez
Sosyal medyada çok sayıda kullanıcı, marketlerin plastik poşet satışını kaldırmasını eleştirerek, “Bez çanta almak zorunda değilim”, “Her alışverişte 5 TL torbaya vermek adil değil”, “Hem çevreye hem cebe zarar” gibi yorumlarla tepkilerini dile getirdi. Bazı vatandaşlar, torba taşımadan alışverişe gitmenin artık “ekstra maliyet” anlamına geldiğini söyledi.
Plastik poşet düzenlemesi neyi amaçlıyordu?
2019 yılında yürürlüğe giren Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar, marketlerde plastik poşet kullanımını azaltmayı hedefliyordu. Düzenleme ile poşetlerin 25 kuruş karşılığında verilmesi zorunlu hale getirilmişti. Ancak uygulama sırasında ortaya çıkan tek seçenekli sistem, yasal çerçevenin dışına çıkılarak tüketicinin aleyhine sonuçlar doğurdu.
