Birilerine göre, fiyatları Allah belirliyorsa (!), bize düşen bilime ve sanata sarılmaktır, her zamankinden de fazla… Bugün, iki bilim insanının kitaplarından söz etmek istiyorum. İki kitabın da yazarları İzmir’de yaşıyor, yaşamlarının önemli bir kısmını bu kentte geçirmişler. Sözünü edeceğim ilk kitap, bilimi ve tarihi sanatla harmanlayan Prof. Dr. Suat Çağlayan’ın son romanı. Diğeri ise, kurmaca değil, bilimsel bir çalışma. Prof. Dr. Umur Daybelge, astronomi biliminin öncülerinden Autolykos’un(Otolikos) yaşamını ve yapıtlarını konu alıyor.
****
Okurlarımıza önereceğim ilk kitap, hekim, siyasetçi ve yazar Prof. Dr. Suat Çağlayan’ın “Hipokrat’ın Romanı”. Kültür eski bakanlarımızdan Suat Çağlayan, zeytin kültürü üstüne yazdığı kitaplar ve çocuk kitaplarının yanı sıra, popüler tarih alanında birbirinden güzel yapıtlar kazandırıyor dilimize. Çağlayan, “Göç Yarası” kitabında bu topraklarda yaşanan büyük göçleri anlatmıştı: Ermenilerin zorunlu göçe tabi tutulması, Rus askerlerinden kaçan Türklerin Batıya doğru göçü, Lozan anlaşması sonrası kabul edilen mübadele sonucu gerçekleşen göç. “Göç Yarası”nda, doğduğu yöreden, Karadeniz’den göçen Rumların öyküsüne odaklanan yazar, sonraki kitaplarında tarihsel figürlerden güçlü roman kahramanları yarattı. İzmir’in kurucusu Amazon prensesi “Smyrne”, “Sinope’li Diyogenes” (Diyojen), Kurtuluş Savaşı kahramanı “Tıbbiyeli Hikmet”ten sonra, “Umutlar Yarım Kaldı-Aristonikos”ta Bergama Kralı II. Eumenes’inEfes’li arp sanatçısı Aedon’dan doğan oğlu Aristonikos’un öyküsünü anlattı. Son Bergama kralı III. Attalos tarafından Roma’ya verilen ülkesini geri almak ve insanların özgür ve eşit yaşayacağı bir ‘Güneş Ülkesi’ kurmak hayalini gerçekleştirmek üzere yola çıkan Aritonikos önce savaşı kaybetmiş, sonra da Roma zindanlarında yaşamını… Suat Çağlayan kitabı şu sözlerle bitiriyor: “Eşitlik, hiç bu kadar yakın olmamıştı insanoğluna. Ne yazık ki, bir daha da ütopyadan öteye gidemedi!”
****
Suat Çağlayan, yeni kitabı “Hipokrat’ın Romanı”nda Ege kültürünün bir büyük bilim insanının öyküsünü anlatıyor. Kos adasında doğan Hipokrat, Asklepiades soyundan gelen doktor babasının yanında yetişmiş. Babasından bir doktorun hastasını muayene ederken tüm duyularını seferber etmesi gerektiğini öğrenmiş. Onun vasiyetini yerine getirerek İtalya’ya gitmiş, filozof doktorlarla tanışmış;Kos’a döndüğünde yetiştirdiği öğrencilerin özgür düşünce sahibi, sorgulayıcı bireyler olmasına dikkat etmiş, tapınak rahiplerinin hoşuna gitmese de... Knidos’un tıp okulunun şöhretini duyduğu içingittiği Küçük Asya’da tanıdığı Eurifon’un hekimliği dini dogmalardan kurtarmayı hedefleyen ‘akılcı hekimlik’öğretisinden etkilenir, ama hizmetini paraya çevirme tutkusunun eleştirilmesi aklını karıştırır. Tıp ilminin 2000 yıl ilerde olduğu Mısır’da ameliyatlara giren, farklı tıp aletleri ile tanışan Hipokrat, Atina’da Perikles’in sağlık danışmanı olur, Socrates’le, Herodot’la dostluğunu ilerletir. Kos’a döndüğünde ‘Hekimlik Andı’nı yazmaya hazırdır artık…
*****
Prof. Dr. Umur Daybelge’ninyazdığı “Bilimin İlk kitabı-PitaneliAutolykos” ise, günümüzden yaklaşık 2300 yıl önce İzmir’in Çandarlı (antik Pitane) yöresinde yaşamış Autolylos’un yaşamını ve yapıtını konu alıyor. Nezih Başgelen’in kitabın giriş yazısındabelirttiği gibi, “Doğanın belirli kanunları olduğunu sezen Miletos’lu (Balat) öncüler, MÖ VII. Ve VI. yüzyılda doğa olaylarının yorumlanmasını dinsel kalıplarından kurtararak özgür eleştirel düşünce yöntemi ile ele almış ve bugünkü uygarlığımızı oluşturan doğa bilimlerinin temellerini atmışlardır. İyonyalı bu ilk bilim adamları Miletos ekolü olarak tarihe geçmiş, Batı Anadolu’nun diğer şehirlerinde yetişen büyük düşünürlerle, ‘Güneşin doğduğu yer’ anlamına gelen Anadolu bilimin doğduğu yer ünvanına da hak kazanmışlardır”.
*****
Değerli fizikçi Prof. Dr. Daybelge, çalışmasındaMÖ IV. yüzyılda yaşamış bu önemli bilim insanının doğduğu yörenin özelliklerini, dönemin siyasi tarihini, filozof-bilim insanlarını tanıttıktan sonra, bilim öncesine ait dünya ve evren anlayışını Mısır, Mezopotamya ve eski Yunan kozmolojisinden örnekler vererek anlatıyor, Autolykos’un çağında matematik ve eğitim üzerinde durduktan sonra, bilimsel astronominin doğuş evreleri üzerine ayrıntılı bilgiler veriyor. Kitabın ikinci bölümü ise, Autolykos’un “Hareket Eden Bir Küre Üzerine” ile “Doğuşlar ve Batışlar Üzerine” kitaplarının orijinalleri ve çevirilerinden oluşuyor. Prof. Dr. Daybelge, bu kapsamlı çalışmasından önce, Stephen Hawking ve RogerPenrose’un “Zamanın ve Uzayın Doğası”, Stephen M. Mason’un “Bilimler Tarihi” kitaplarını dilimize kazandırmıştı… Bilim tarihine bu toprakların katkısını -farklı biçemlerde- sergileyen iki değerli yazarımıza teşekkür borçluyuz.
