Bu günlerde Batı basını, yeni bir pandemik potansiyel hastalık olarak Maymun Çiceği’nden bahsediyor. Konu ile ilgili ayrıntılara girmeden hemen şunu belirtelim ki, bu tip yayınları zaman zaman göreceğiz, çünkü küresel ısınma ve habitat daralması nedeni ile hayvan kaynaklı bir çok hastalık insanlığın gündemine hiçbir çağda olamadığı kadar sıklıkla gelecek. Global iklim değişiklikleri, bir çok coğrafyayı yaşanmaz hale getirdiğinden, o bölgelerde çağlar boyu yaşayan canlılar, göç etmekte ya da yaşadıkları ortamlara yeni canlılar gelmekte ve ilk kez birlikte yaşam sürdürme deneyimine maruz kalmaktalar. Doğal olarak da vücutlarındaki mikroorganizmalar, türler arasında aktarım ve değişim sürecinin içine giriyor. Kabaca, memeli sınıfında 40 bin virüsün dolaşımda olduğu ve bunun da yaklaşık üçte birinin son pandemi etkeni SARS-CoV-2 gibi değişim potansiyeline sahip virüsler olarak insanlara bulaşabileceği düşünüldüğünde, var olan risk katsayısı kolaylıkla tahmin edilebilir. Bu kapsamda İngiltere orijinli takip edilen 300’e yakın bir tür hepatit kliniği ile süren gizemli virüs haberleri ile bir zamanlar ölümcül seyretmesi ile endişeleri arttıran Ebola virüs vakaları hemen akla gelebilir. Halihazırda, bu tür 100 kadar potansiyel infektif hastalık, dünyanın saygın merkezlerinde takip edilmekte.
***
Maymun Çiceği virüsü konusuna dönersek, orijininin Orta ve Batı Afrika'da olduğunu ve endemik yani o bölge ile sınırlı bir virüs olduğunu, en az 50 yıldır biliyoruz. İsmi monkeypox yani maymun çiçeği virüsü olarak kabul edildi. Tarihsel düzlemde, bu hastalığın şimdiye kadar sadece dört ülkede göründüğünü de burada eklemeliyiz. Demokratik Kongo Cumhuriyeti dahil Orta ve Batı Afrika ülkeleri idi bunlar ve hepsi de seyahat bağlantısı içinde vakalar idi. Son haftalarda bir çok ülkeden gelen vaka serileri yüzünden, WHO (Dünya Sağlık Örgütü), hastalığın çok sayıda ülkede görülebileceğine dair endişe ve uyarılarını tüm ülke sağlık otoritelerinin dikkatine sundu.
İlginç olan konu, bu hastalığın bulaşmasının oldukça zor olması. Zor olmaktan da öte, bulaş nadir olarak görülüyor ve uzmanlar kıtalararası gelen vaka haberlerini 'olağandışı' olarak yorumluyor!
ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC) tarafından geçen yıldan beri takip edilen vakalardan birisinin Nijerya seyahati sonrası hastalığının başladığı teyit edilmiş durumda. İngiltere’deki hastalığı doğrulayan Birleşik Krallık Sağlık Güvenliği Ajansı (UKHSA) da kişinin Nijerya bağlantısını açıkladı. Ajansın Klinik Enfeksiyonlar Direktörü Dr. Colin Brown, “Şimdilik genel halk için bir riskin çok düşük olduğunu” vurguluyor.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) raporlarında, bir zoonoz yani hayvanlardaki bir hastalık olarak öncelikle Orta ve Batı Afrika’daki tropik yağmur orman bölgelerinde görüldüğü belirtilen bu hastalık, teması takip eden üç gün içinde ateş ve tipik döküntülerle kendini gösteriyor. Döküntüler oldukça spesifik olarak yüzde, avuç içi, ayak tabanları, ağız mukozası, cinsel organlar, konjonktiva ve kornea da görülebiliyor. Halsizlik, şiddetli kas ağrıları ve lenf bezi şişlikleri de izlenen diğer semptomlar.
Maymun Çiçeği virüsü genellikle hafif seyretmekte ve hastaların çoğu kendiliğinden birkaç hafta içinde iyileşmekte. Ancak bazı sujlarının ağır seyrettiği ve kişinin ek sağlık bozuklukları ve bağışıklık sistemi problemleri kapsamında yüzde 10’lara kadar çıkan ölüm oranları bildirilmiş durumda. Bu noktada hemen akla tedavisinin olup olmadığı gelebilir: İlk etapta, maymun çiçeği için önerilen spesifik bir tedavinin olmadığı söylenebilir ama bilinen çiçek hastalığına karşı aşılamanız yapılmışsa, hastalığa yüzde 85 oranında yakalanmayacaksınız güzel haberini verelim. Ancak en son 1977 yılında Somali’de bir fotografçı olan Janet Parker’da görülen çicek hastalığına yönelik bir kayıt, o zamandan bu yana hiç tutulmadı ve dolayısı ile de insanlık tarihindeki en etkili salgınlara yol açan çiçek hastalığını yenmiş olmanın haklı gururu ile artık çiçek, aşı takviminden çıkarılmış durumda! Çicek hastalığı etkeni olan variola virüsüne ait örnekler halen ABD'nin Atlanta'daki Salgın Hastalıklar Kontrol ve Koruma Merkezi ile Rusya'nın Novosibirsk kentindeki Viroloji ve Biyoteknoloji Devlet Araştırma Merkezi'nde saklanıyor.
***
Doğal rezervuarı primatlar ve kemirgenlerin yanı sıra sincaplar da olan, gerek zor bulaşması ve gerekse mutasyon ve varyasyon yetenekleri sınırlı bir virüs olması nedeniyle, Maymun Çiçeği hastalığının, Kovid-19 pandemisi gibi küresel bir halk sağlığı problemi yaratması zor görülüyor. Ancak küresel iklim değişiklikleri ve habitat daralması nedenli bir çok potansiyel tehlikeli ve öldürücü zoonotik mikroorganizmal enfeksiyonların, İnsanlığın gündemine gelmesinin an meselesi olduğunu söylemek için kahin olmaya gerek yok, ne yazık ki!
