16'ncı yüzyılda Şam'a bağlı olan Osmanlı idaresindeki Gazze'de 86 vakıf bulunmaktadır. Bu rakam, İslam eserlerini göster
Osmanlı idaresinde, 16'ncı yüzyıl sonlarında Gazze, Şam’a bağlıydı. Osmanlı memurları Hasan b. Sinan ile Ahmed b. Derviş tarafından Gazze’de bir vakıf sayımı yapıldı. Bu sayım, Ankara’da Tapu ve Kadastro Arşivinde korunmuştur (Defter No. 581, s. 170 ve devamı). Osmanlı idaresi, Gazze’de Memluklu vakıflarının da geçerliliğini onaylamıştır. 86 adet vakfa ait kayıtlar, Gazze’deki İslam eserlerini göstermesi açısından değerlidir. Birçok kamu hizmeti bu vakıflar sayesinde yerine getirilmiştir.
Hacılara ve yolculara temiz su sağlanmış, İslami eğitim verilmiş, hastaların hastaneye gitmesi temin edilmiş, Mekke ve Medine’nin masraflarına katkıda bulunulmuş, Kuran ve Sahih-i Buhari okunması sağlanmış, fakirler için yemek verilmiştir. Bursalı Hoca Alaüddin Ali b.Hoca Ömer b. İsmail, Bursa’daki bir cami için Gazze’de vakıf kurmuştur. Gazze’nin Osmanlı valileri ve bunların oğullarının da vakıfları vardır. Osmanlı sultanı III. Murad, hacılar ve yolcular için temiz sus ağlanması için bir vakıf kurmuştur. Bunlar içerisinde Gazze darüşşifasının (bimarhane) vakıfları epeyce zengindir. Burada cerrah ve göz doktoru da olmak üzere, otuzdan fazla personel istihdam edilmiştir. Aynı zamanda burası bir aşevi vazifesi de görmüştür. Bu kayıtlara genel olarak bakıldığında, Gazze’nin Mekke, Medine ve Şam ile mali bağlantısının mevcut olduğu belgelenmektedir. 16'ncı yüzyıldan sonraki süreçte kurulan vakıflar da dikkate alındığında, Osmanlı idaresinin Gazze’ye önem verdiği ortaya çıkmaktadır. Burada 1597 yılına kadar mevcut olan İslam vakıflarının bir listesini veriyorum.
GAZZE’DEKİ VAKIFLARIN BAZILARI
Ali b. Emir el-Boğa Abdullah: Vakfiye tarihi 10 Zilkade 887. Vakfedilen her şey, Memluk Sultanı İnal zamanında, Memluk hazinesi tarafından satın alınmıştır. Şeyh Mantar Türbesi: Vakfiye tarihi 964. Gazze’deki türbe ve mescidi için. Emir Vali ez-Zekeri: Vakfiye tarihi 927. Cemalüddin b. Afifüddin (İbn Muhtesib): Vakfiye tarihi 737 (en eski tarihli vakıflardan). Seydi Şeyh Ali b. Mervan zaviyesi: Gazze merkezdeki zaviyesi için. Muhammmed b. Sıracüddin Ömer el-Ensari: Önce kendi ruhu, sonra da Haremeyn-i nebeviye için. Vakfiye tarihi 875. Emir Ali: Mekke ve Medine için. İmadüddin b. Beledüddin b. Salim: Vakfiye tarihi 909. Zeyni Şahin et-Tavaşi: Seyfinin azatlı kölesi. Vakfiye tarihi 807. Haremeyn için. Bistamiyye zaviyesi: Kudüs fukarasına. Akboğa b. Abdullah el-Evhadi: Vakfiye tarihi 734. Kuran okunması için. Şemseddin Muhammed: Vakfiye tarihi 824. İyilik ve sadaka için. Kemaliyye Camii: Vakfiye tarihi 911. Çerkesiyye medresesi: Vakfiye tarihi 857. Kuran okunması için. Şemseddin Muhammed el-Halculi: Vakfiye tarihi 933. Çocukları için. Ebubekir el-İrfani: Vakfiye tarihi 904. Çocukları için. Aşık Timur (Nasır’ın azatlı kölesi), Vakfiye tarihi 946. Haremeyn için. Hacı Ebubekr b. İmad: 964. Cami-i Kebir ve Narur köyündeki Seydi Haydar zaviyesi için. Cavili Camii: Müşteri tarihi 745. Gazze merkezde. Melik Zahir Baybars: İlyas et-Türkmani ve evladı için.
Ayrıca Şeyh Ayaz mescidi masrafları için. Vakfiye tarihi 882. Kadim Camii. Emir Ahmed Bey (Gazze’nin Osmanlı valisi): İyilik ve sadaka için. Hanefi seyyidlere, Gazze merkezde oturanlara ve Mekke Medine için. Vakfiye tarihi 25 R. Evvel 991. Zünnun: Vakfiye tarihi 962. Emir Ahmed Bey (2. Kez): Gazze valisi Rıdvan paşanın oğlu. Halep’teki Behram paşa camiiine. Vakfiye tarihi 976. Burak b. Şeyh Selim zaviyesi. Vakfiye tarihi 965. Ramazan b. İlyas. Gazze’deki Kadim Camideki türbe, su sebili, Kuran okunması için. Vakfiye tarihi 850. Şemseddin Ahmed. Kadim Camiinde Ramazan’da ve Cuma gecelerinde Sahih-i Buhari okunması için. Vakfiye tarihi 943. Şihabi Ahmed b. Ali el-Hacib: Vakfiye tarihi 893. Evladına ve Haremeyn için. Hasan b. Ali b. Sultan. Şeyh Abdurrahman b. Sultan zaviyesi için. Vakfiye tarihi 914. Şeyh Halid türbesi: Gazze Yercaliyye mahallesindeki türbesine. Hacı Muhammed b. Alaüddin: Vakfiye tarihi 875. Hz. Muhammedin haremi için. Nasırüddin b. Çomak Evladı. Remle’de. Vakfiye tarihi 864 Şevval. Haremeyn için. Sarımüddin b. İbrahim b. Ammar b. Hüseyn: Vakfiye tarihi 909. Fakir fukaraya. Sarımüddim İbrahim b. Ammar: Vakfiye tarihi 903. Haremeyn için. Sultan Melik Nasır Ferec b. Berkuk: Şeyh Cemaleddin Yusuf b. Şeyh Muhammed el-Berzayi ve Haremeyn için. Berbera köyü. Vakfiye tarihi 809.
SU TEMİNİ DE SAĞLIYORLARDI
Muhammed b. Ebubekr: Vakfiye tarihi 881. Haremeyn için. Musa ve Osman evladı Abdurrahman b. Nazır el-ceyş:Vakfiye tarihi 916. Harem-i Şerif için. Şeyh Ahmed Ebu Şuara: Remle’de. Vakfiye tarihi 964. Şeyh Selim zaviyesi: Beyti Lahiye köyü yakınında. Ali b. İsmail b. Musa (Hammami): Remle’de Hacı Hasan b. Ömer b. Mansura. Vakfiye tarihi 849. Seydi Muhammed b. Şeyh Şebab: Vakfiye tarihi 964. Haremeyn için. Şeyh Mücahid mescidi. Gazze Türkmen mahallesinde. İsmail b. Ahmed ve Melek Fatıma: Vakfiye tarihi 944. Haremi Meryem bint. İbrahim: Vakfiye tarihi 963. Musa Bey: Vakfiye tarihi 926. Kuran okunması ve mescidi için. Şeyh ali zaviyesi: Vakfiye tarihi 964. Zaviyesi için. Şeyh İmadüddin b. Maliki: Vakfiye tarihi 964. Haremeyn için. Hüsamüddin: Gazze’nin Zeytun mahallesinde hacılar için su temini için. Hoca Alaüddin Ali b.Hoca Ömer b. İsmail (Bursevi): Evladlık ve Bursa’daki cami ve Haremeyn için.
Vakfiye tarihi 875. Ammar b. Sevad mescidi: Gazze Beni Amir mahallesinde. Vakfiye tarihi 964. Akboğa: Gazze Türkmen mahallesinde hacılar için su sağlamak için. Ebyaz Camii: Remle’de. Sultan Kayıtbay: Vakfiye tarihi 883. Kudüs’teki medrese ve Gazze’deki camii için. Sultan Muhammed b. Kalavun Darüşşifası: Gazze’de. Vakfiyesinin tarihi yok. Gazi b. Alayi b. İsrail: Vakfiye tarihi 843. Sebil için. Cibaliyye mescidi: Gazze’de. Zeyneddün Habib el-Bisri: Nablus’ta. Haremeyn için. Vakfiye tarihi 665.
