Anadolu’daki Türk-Ermeni topluluklarının 800 yıl süren beraberliğinin nasıl bozulduğunu yabancı belgelerden okuduk. Bu süreçte dostluktan yana yürekleri çarpanların gayretlerini ve başlarına gelenleri de ibretle izledik. 1973’ten bugüne diplomatlarımıza yapılan saldırılarda, 34 şehit ve 188 yaralı verdik. Buna rağmen, Türk toplumu her zaman barıştan yana olmuştur.
Ermeni Diasporası’nın gerçek yüzünü gören Ermeni vatandaşı Artin Penik, ASALA terörüne tepkisini göstermek ve dünya kamuoyunun dikkatini çekmek için 1982 yılında Taksim’de kendini yaktı ve intihar etti.
BARIŞ VE DOSTLUK YANITLARI
Günümüz Ermeni vatandaşlarımızdan barış ve dostluk adına aldığımız güzel yanıtlardan birkaç örnek vereceğim. Atatürk’ün ‘Yurtta Barış, Dünya’da Barış’ ilkesine en güzel cevabı; Ermeni vatandaşlarımız onun sağlığında vermişlerdir. Bunlardan birkaç örnek vereyim. Şam’da, Kurmay Yüzbaşı olarak görevli bulunan, Mustafa Kemal’e yapılacak suikastı, üzerine atlayarak önleyen er Ermeni Garabet Tombalyan’dır. Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal Paşa’ya maddi ve manevi yardım yapanlardan biri İğneciyan’dır. Mustafa Kemal Paşa ile ilişkisi belirlenen İğneciyan, İngilizler tarafından Malta’ya sürülmüştür. 1927 yılında, Atatürk, İğneciyan’ın başından geçenleri kızından öğrenmesi üzerine, İğneciyan’ın maddi durumu ve yaşantısı eski düzeyine getirilmiştir. İğneciyan’ın yaşamı, Atatürk’ün acısına dayanamayarak 12 Kasım 1938 tarihinde sona ermiştir. Garabet Tombalyan’ın ölümü de Atatürk’ün kaybının birinci ayına denk gelmiştir.
Berç Keresteciyan, Osmanlı Bankası Genel Müdürlüğü ve Kızılay Cemiyeti II. Başkanlığı yapmıştır. Keresteciyan, Bandırma vapurunun İngilizlerce batırılacağını Mustafa Kemal Paşa’ya bildirerek, olası saldırıyı önlemiştir. Keresteciyan’ın Kurtuluş Savaşına katkısı para ve ilaç olarak sürmüştür. Atatürk, dört dönem Afyon Milletvekili olan Keresteciyan’a; ‘Türker’ soyadını vermiştir. Hatay’ın anavatana bağlanması konusunda yaptığı tarihi meclis konuşması ile Ermeni asıllı birinin aynı zamanda bir Türk milliyetçisi olabileceğini kanıtlamıştır.
VAPURLARIYLA CEPHANE TAŞIDILAR
Agop Dilaçar, Türk dili üzerine uzmanlaşmış Ermeni asıllı Türk dilbilimcidir. Türk Dil Kurumu'nun ilk genel sekreteridir. Mustafa Kemal Atatürk’ün Türkçe ile ilgili çalışmalarına verdiği katkılardan dolayı ‘Dilaçar’ soyadını almıştır. Fransız Vapur İşletmesi Müdürü Kalçi Efendi, Mustafa Kemal Paşa’ya, “Sizi haklı buluyorum, mücadelemizin büyüklüğünü biliyorum. Bu toprağı severim. Ailem burada yaşadı ve mutlu oldu. Son vapurum elimden çıkıncaya kadar sizinle çalışacağım” demiştir. Kalçi Efendi, ‘Mahsus-u Milli Teşkilatı’na cephane taşımada vapurlarıyla destek olmuştur.
Arman Pandikyan, İstanbul’un işgali sırasında İngiliz İşgal Kuvvetlerinde tercümanlık görevini yürüten Ermeni asıllı Türk’tür. Görevi sırasında edindiği bilgileri Milli Mücadele taraftarı ‘Mim Mim Teşkilatı’na iletti. Kurtuluş Savaşı sonrasında Terziyan, Hogasyan Efendiler gibi 10’a yakın Ermeni asıllı Türk ile beraber İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir.
TBMM Müzesi’nde sergilenen, altın plaket üzerine kazınmış Türkçe Latin alfabesi kuyumcu Mazlumyan’ın eseridir. Atatürk’ün imzası ise Vahram Çerçiyan’ın eseridir. Mustafa Kemal Atatürk’ün dans öğretmeni Prof. Dr. Ardeş Panoysan’ı ve diş doktoru Arşak Sürenyan’ı anmadan geçmeyelim.
SPORDA VE SANATTA VAROLDULAR
Atatürk’ün ‘Yurtta Barış, Dünya’da Barış’ ilkesine bağlı kalan Ermeni vatandaşlarımızı andıktan sonra, Türk ve Ermeni dostluğuna katkı koyan diğer Ermeni vatandaşlarımızı da anmadan geçmeyelim. 1912 yılında gerçekleşen, modern olimpiyatların ilki sayılan Stockholm Olimpiyatları’na Osmanlı Devleti’nin de katıldığını biliyoruz. Stockholm’de ay-yıldızlı bayrak altında mücadele veren iki Ermeni atlet Vahram Papazyan ve Mıgırdıç Mıgıryan’dır. Diğer milli sporcularımızdan; Harutyan Artur, Zareh Kalpakçıyan, Hagop Yavruyan, Varujan Köseoğlı, Vahriç Melkonyan, Sarkis Gülyap ve Garbis Zakaryan’ı da unutmayalım.
Modern Türk tiyatrosunun kurucusu olan Muhsin Ertuğrul, tiyatroyu Ermeni sanatçılarından öğrendiğini birçok kez ifade etmiştir. Dikran Çuhacıyan, bestelediği orkestra ve koro parçaları ile marşları Şark Tiyatrosu’nda yönetmiştir. Osmanlı Opera Kumpanyası’nı kurmuştur.
Ermeni asıllı Türk vatandaşı olan tiyatro sanatçısı Agop Ayvaz, Türk tiyatrosu için unutulmayacak bir markası olan ulu bir çınardır. Güllü Agop olarak da tanınan Agop Vartovyan, Osmanlı dönemi tiyatro oyuncusu, yönetmenidir. Türk tiyatrosunun kurucularından olan Güllü Agop, sonradan Mehmet Yakup ismini almıştır. Toto Karaca, Ermeni asıllı Türk opera ve tiyatro sanatçısıdır. Gerçek adı İrma Felegyan’dır. 1960 yılında İstanbul Tiyatrosu’nun kurucuları arasında yer almıştır.Asıl adı Adile Keskiner olan Türk tiyatrosunun ve sinemasının ünlü oyuncusu Adile Naşit, tiyatro oyuncusu Ermeni Amelya Hanım ile komedyen Naşit Özcan’ın kızıdır.
Selim Naşit Özcan, büyük tuluat ustası Naşit Bey ile tiyatro oyuncusu ve kantocu Amelya Hanım’ın oğludur. Babaları desteklemese de kardeşi Adile Naşit ile tiyatroya gönül verdiler ve ilk defa Cumhuriyetin 10. Yıl Kutlama Gecesi’nde aynı sahneyi paylaştılar. Kantocu Amelya Hanım, Türkiye’nin ilk kantocu ve tiyatrocularındandır.
Boğos Karakaş’ın Yenişehir Mangasar’da kurduğu tiyatrosunda Agop Ayvaz, Krikor Çobanyan, Lusi Karakaş, Aram ve Jerfin Elmas senelerce oynamışlardır. Turgut Özatay, Ermeni asıllı Türk vatandaşı sinema oyuncusudur. Nubar Terziyan’ın asıl ismi Nubar Alyanak’tır. Ermeni asıllı Türk vatandaşı sinema oyuncusudur.
Vahi Öz’ün gerçek adı Vahe Öz’dür. Sinema oyuncusu olan Öz, oyunculuğa Halkevi’nde başladı. İstanbul Şehir Tiyatrosu’na girerek profesyonel olarak oyunculuğa başladı. 1968’de kendi adına tiyatro topluluğu kurmuştur. Sami Hazinses, asıl adı Samuel Uluç olan Ermeni asıllı Türk vatandaşı sinema oyuncusudur. Kenan Pars, gerçek adı Kirkor Cezveciyan’dır. Ermeni asıllı Türk vatandaşı sinema sanatçısı, tiyatro ve sinema yönetmenidir. Işıklar onlarla olsun.
