Kahramanmaraş depreminin ardından oluşan kaosun ardından gereksinim duyulacak yaşamsal desteklere ulaşmada herkesten daha çok zorluk yaşayacak engellileri, ilk olarak yine engelli sivil toplumu düşündü ve vakit kaybetmeden harekete geçti
Bu coğrafyada yaşanan en yıkıcı olan Kahramanmaraş depreminin ardından, engelli sivil toplum örgütü, ağ, platform ve aktivistleri, engellilerin yaşayabilecekleri zorlukları ve acil destek ihtiyaç durumlarını öngörerek hızlı bir şekilde destek ağları oluşturmaya başladı. Bu noktada, engelli alanına dair hak temelli çalışmalarımızın pusulasını hatırlamakta, devletin sorumluluk alanını göstermesi açısından yarar var. Daha sonra yapılan çalışmaları anlatmaya devam edeceğim.
DEVLETİN SORUMLULUĞUNA DAİR
BM Engelli Hakları Sözleşmesi'nin Risk Durumları ve İnsani Bakımdan Acil Durumlar başlıklı 11. maddesi der ki; “Taraf Devletler silahlı çatışma halleri, acil insani durumlar ve doğal afetler de dahil olmak üzere risk durumlarında engellilerin korunması ve güvenliğinin sağlanması için insancıl hukuk ve uluslararası insan hakları hukuku dahil uluslararası hukuk çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirmek için gerekli tüm tedbirleri alır.”
ENGELLİ SAYISI ARTACAK
11 ilimizde etkili olan Kahramanmaraş merkezli depremin üzerinden tam 2 hafta geçti. Sabaha karşı, en güvenli alanları, evlerinde uyurken depreme yakalanan insanlarımız, bölgedeki binaların büyük çoğunluğunun çökmesi nedeniyle yaralandı ya da hayatını kaybetti. Bu yazı hazırlanırken AFAD’ın açıkladığı güncel can kaybı sayısı 40 bin 642 kişiye ulaşmıştı. Yaralı sayısı da hayli yüksek ve depremden yaralı kurtulanların bir bölümüne ampütasyon uygulanacak. Bu nedenle, fiziksel engelli sayısında da artış olacağı biliniyor.
ÇADIR KENTTE ENGELLİLİK
Engelli bir bireyin enkazın altında, enkazdan çıktıktan sonra, hastanede, çadır kentte, göç yolunda, geldiği kentte nelerle karşılaşabileceğini hayal ettiniz mi hiç bu iki haftalık süre içinde? Yanıtınız evet mi, hayır mı bilemiyorum ama düşünmesi gerekenlerin bu noktayı da göz ardı ettikleri deprem sonrası yaşananlarla ortaya çıktı. Engelli bir bireyin depremin ardından enkazın altında, enkazdan çıktıktan sonra, hastanede, çadır kentte, göç yolunda, göç ettiği kentte neler yaşayabileceğini öngören engelli STK’lar büyük bir dayanışma örneği sergiledi.
Engelli toplumunun dayanışması
Gündelik yaşamda eğitim, sağlık, eşit yurttaşlık haklarına erişimde problemler yaşayan engelli bireyler ve ailelerine destek olmak için, deprem bölgesinde ve nakil oldukları illerde hızlı bir şekilde örgütlendi ve olağanüstü bir dayanışma örneği gösterdi. Çünkü hepimizin depremden önce deneyimlediği şuydu: Olağan yaşam içinde talep edilen desteklemeler, “lüks” olarak değerlendirilip “her şey bitti de sıra engellilere mi geldi” gibi bir yaklaşımla sürekli öteleniyordu. BM Engelli Hakları Sözleşmesi uyarınca yapılması gereken düzenlemeler tamamlanmamış, oluşturulan yönetmelik ve kanunlarda ise uygulamada sıkıntı yaşanıyordu.
En yıkıcı deprem ile yerle bir olmuş şehirlerde yaşayan depremin hemen ardından yaşanan kaos anında ve sonrasında gereksinim duyulacak yaşamsal desteklere ulaşmada herkesten daha çok zorluk yaşayacaktı. O yüzden hiç vakit kaybedilmedi, hemen harekete geçildi, tüm Türkiye’ye ulaşan ağlarla, ulaşılan engellilerin gereksinimlerini karşılayabilmek için köprüler kurulmaya başlandı. İlk bir kaç gün deprem bölgesine yapılan dayanışma çalışmaları, bölgeden başlayan göçler ile diğer illere yayıldı. Çalışmalarda bilgiye ulaşmada, çoklukla sosyal medya platformları özellikle de WhatsApp kullanıldı.
Dayanışma grupları
Üyesi olduğum Engellilerin Sesi, Dernekler Çalışma Grubu, EÇHA Paylaşım Grubu, EÇHA Duyuru Grubu, Özel Gereksinimli Destek Platformu, Otizm İzmir İletişim Dayanışma WhatsApp gruplarında ve üyesi olmadığım için adını bilmediğim daha onlarcasında bilgiler paylaşıldı, yönlendirmelerle destek kanalları açıldı. İstanbul Barosu Engelli Hakları Merkezi ve Engelli Çocuk Hakları Ağı’nın yayınladığı iki ayrı listeye dayanarak, depremzede engellilere yönelik çalışma yaptığını duyuran sivil toplum örgütleri şöyle:
Afet Otizm: Deprem bölgesindeki otistiklerin aileleriyle birlikte doğru desteğe ulaşmasına yardımcı olan ağın asıl amacı, otistiklerin başta deprem olmak üzere doğal afetler sırası ve sonrasında oluşacak artçı etkiler üzerinde planlı bir çalışma yapılmasını sağlamak.
Alerji ile Yaşam Derneği: Alerjisi bulunan depremzedelere reçeteli ilaçlarının sağlanması için ilgili kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu ile koordinasyon sağlıyor.
Bakırköy Görme Özürlüler Derneği:Deprem dolayısıyla beyaz bastonunu kaybetmiş görme engellilere beyaz baston sağlamak için çalışma yapıyor.
Biyonik Kulaklı Çocuklar Derneği: Deprem nedeniyle işitme cihazını, cihaz parçalarını ve yedek pillerini kaybetmiş depremzede çocukları ihtiyaçlarını sağlayacak kurumlarla bir araya getiriyor.
Ceviz Otizm Araştırmaları ve Toplumsal Savunma Derneği: Bölgede bulunan ve nörotipik depremzedeler ile nöroçeşitli depremzedelerin dayanışma içerisine girmesini sağlıyor. Konutu zarar görmüş ve göçük altında kalmış otistikler için ilgili kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarını mobilize etmeyi amaçlıyor.
Denizli Otizm Derneği: Bölgede bulunan otistikler ve ailelerinin ihtiyaçlarının tespit edilerek karşılanması için temaslarda bulunuyor. Denizli’ye gelen depremzede otistik ailelerine merkezinde eğitsel ve aile danışmanlığı desteği veriyor. Bölgeden talepte bulunan otistik çocuk ve ailelerine online ebeveyn danışmanlığı sağlıyor.
Eğitimde Görme Engelliler Derneği: Depreme ilişkin açıklamaların görme engelliler için erişilebilir olmasını sağlıyor.
Engelli Çocuk Hakları Ağı: Deprem kriz masası oluşturdu. Göçük altında kalan engelli çocukları yetkililere bildirdi, süreci takip etti. Deprem bölgesinde çalışan yetkili kurumlarla koordinasyon sağlayarak engelli çocuğun tahliyesi için çalışma yaptı. Reçeteli ilaçlara ve tıbbı cihazlara erişimdeki zorluklar üzerinde çalışıyor.
Epilepsiye Direnen Çocuklar Derneği: Depremzede epilepsi hastası çocuğu, çocuğun ihtiyaçlarını sağlayacak kurumlarla bir araya getirdi. Reçeli ilaçlara erişimi sağlıyor.
Erişilebilir Her Şey: Depremzede engelliler için kriz koordinasyonu yaptı. Engellilere bilgi erişimi sağladı. Bölgede yaşaması güç engellinin tahliyesi için çalışmalar yapıldı.
İşitme Engelliler ve Aileleri Derneği: Depremde işitme cihazını, cihaz parçalarını ve yedek pillerini kaybetmiş depremzede işitme engellileri ihtiyaçlarını sağlayacak kurumlarla bir araya getirir.
KEDİ -Kabul, Eşitlik, Dahil olma, İstihdam- Otizm Derneği: Oluşturduğu Depremzede Otistikler İçin İzmir Dayanışma Ağı ile depremzede otistiklerin deprem sonrası kaybettiği rutinler ve alışık olduğu çevreden ayrılmanın psikolojik etkisi ve bununla birlikte özel eğitime erişememesi ile oluşabilecek artçı etkileri azaltmaya yönelik çalışma yürütüyor. Barınma ihtiyacı ile ilgili İzmir Valiliği ve İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin ilgili birimleriyle koordinasyon sağlıyor.
Kistik Fibrozis Derneği: Kalıtsal geçişli kistik fibrozis hastalığı tedavisinde kullanılan nebülizatör, aerobika, flutter, oksijen cihazı gibi cihazlar ile yüksek kalorili mamaya erişim sağlanması için koordinasyon sağlıyor.
Nadir Hastalıklar Ağı: Nadir hastalık sahibi depremzedeleri tıbbi gereksinimleri bakımından deprem bölgesinde ilgili yerlere yönlendiriyor, reçeteli ilaçlarının sağlanması için koordinasyon sağlıyor.
PKU Aile Derneği: Fenilketonüri hastalarına yönelik düşük proteinli ve tıbbi formulalı gıda desteği sağlıyor.
Pulmoner Hipertansiyon ve Skleroderma Hasta Derneği: Tıbbi gereksinimler ve reçeteli ilaçlarının sağlanması için çalışma yapıyor.
Serebral Palsili Çocuklar Derneği: Temel ihtiyaçlarından, özel ihtiyaçlarına, evleri oturamayacak durumda olup özel gereksinimlerinden dolayı başka bölgeye geçmek zorunda olanların ihtiyaçları ile ilgili çalıştı. Engelli bireylerin sürecini daha iyi koordine edebilmek üzere, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının acil Whatsapp engelli iletişim hattının açılmasına vesile oldu.
Sistinozis Hastaları Derneği: Tıbbi gereksinimlerin ve reçeteli ilaçlarının sağlanması için koordinasyon yapıyor.
Taysachs Sandhoff Derneği: Tıbbi gereksinimler ve reçeteli ilaçlarının sağlanması için çalışma yapıyor.
Tohum Türkiye Otizm Erken Tanı ve Eğitim Vakfı: Depremzede otistiklere eğitim çalışması yürüttü ve Antalya’da otellerde kalmak isteyen otistikleri ve yakınlarının konaklamasını sağladı.
Türkiye Down Sendromu Derneği: Down sendromlu depremzedeleri tıbbi gereksinimleri bakımından deprem bölgesinde ilgili yerlere yönlendirme yaptı. Reçeteli ilaçlarının sağlanması için koordinasyon yapıyor.
Türkiye Engelsiz Bilişim Platformu: Depreme ilişkin açıklamaların görme engelliler için erişilebilir olmasını sağlıyor.
Türkiye Kas Hastalıkları Derneği: Oksijen Konsantratörü, Bataryalı Aspiratör, Kesintisiz Güç Kaynağı, Mekanik Ventilatör, BİPAP ve AVAPS Cihazı, Hasta Bezi gibi tıbbi ve medikal malzemelerin ulaştırılması için koordinasyon sağlıyor.
Türkiye Ortopedik Engelliler Federasyonu Websitesi: Depremde tekerlekli sandalyesini kaybeden fiziksel engelli kişilere tekerlekli sandalye sağladı.
Türkiye SMA Vakfı: Tıbbi cihaz, medikal malzeme ve diğer ihtiyaçlara erişim için koordinasyon sağlıyor.
Türkiye Spina Bifida Derneği: Spina bifida hastası depremzedelerin bez, katater gibi medikal malzemeler gereksinimlerini deprem bölgesinde ilgili yerlere yönlendiriyor.
Cansın Kuvvet, Berke Yüksel ve Özgür Kalkan’dan oluşan Engelli Çocuk Hakları Ağı (EÇHA) Deprem Koordinasyon Ekibi'nin, Ankara’da ilaç temini çalışması sırasında, ağ üyeleriyle paylaştıkları fotoğraf. Fotoğraf, en azından bende, güven ve umut oluşturdu. İyi ki böyle engelli bireylerin hak savunuculuğuna gönül vermiş gençlerimiz var.
