“Krallar da beni ata bildiler, adaletim, bilgeliğim ve iyi yüreğim için” -Asativatas
O, dirençli kadın olmanın haklı gururuyla yaşadı bir ömür. O, bize “Hayat sizinle güzel dedirten” isimlerdendi. Türkiye’nin olağanüstü kadınlarındandı o! Bir onurlu bir mücadele yıldızıydı o! Mavi Atlas’ta ışıl ışıl parlayan!.. Mustafa Kemal Atatürk demişti ya, “Dünyanın hiçbir kadını, ‘Ben vatanımı kurtarmak için Türk kadınından daha fazla çalıştım’ diyemez.”
İşte o “Türk kadınlarından”, Cumhuriyetin, aydınlanmanın, çağdaşlaşmanın öncü kadınlarından biriydi. Bilgenin tarifine de tam uyandı: “Her kadın biraz gökyüzüdür, biraz çiçek/ Biraz yorgunluktur, biraz serinlik/ Biraz hayaldir kadın, biraz hüzün/ Biraz hayattır…”
***
Halet Çambel… Ülkemizin ilk bilim insanlarından. Uygarlığımızı dünyaya tanıtan arkeolog. Ülkemizin ilk hititologu. İlk açık hava müzesini (Karatepe) kuran! Paris Sorbonne mezunu “Hocaların Hocası” akademisyen, dilbilimci, mimar, etnograftır da. Ve milli sporcu!
98 yıllık ömrünü; tamamen insanlığa, bilime, sanata, kültüre, tutkuyla bağlandığı Anadolu’ya adamıştır. Tevazu simgesidir de. “Her şeyden öte yıllar içerisinde yetiştirdiği binlerce insana kadar bu topraklardaki her 'taşın' altında Halet Hoca’nın bir izine rastlamaktayız.”
Tespit; yazar Burak Baş’ındır!
“Torosların Efendisi” Yaşar Kemal de, “Halet Çambel’i anlatmak zordur. Onu derinlemesine anlamak zaman ister” der ve ekler; “Yer altını güne çıkarmak Halet’in büyük hüneriydi. Yer üstündeki insanlar da ondan yepyeni bir dünya öğreniyordu. Okuldan kaçan, gönderilmeyen kızları okula gönderiyordu. Halkın içinde o bir büyüydü!..”
“Dünya Şairi” Nazım Hikmet ile de iyi dostturlar.
Nazım otobiyografik tarzlı romanı “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim”de Halet Çambel-Nail Çakırhan çiftinden de söz etmiştir. Çakırhan, Bursa hapisanesinden koğuş arkadaşıdır şairin. “Bağıran, genç ve güzelliği tuhaf bir kadın. Babası mebus. Kocası komünist...” Nazım dizeleridir.
***
20 yaşında eskrim milli takımızla 1936 Berlin Olimpiyatları’na katılmıştır. Olimpiyatlardaki ilk iki kadın sporcumuzdan biridir! Ekrandaki bilgi yarışmalarına da konu olan bu yönünü ayrı aktarmalıyız. Arkeoloji öğrenciliğinde şövalye öykülerini sıklıkla okuyup eskrime merak salmıştır. Okulda Beyaz Rus Nadoski çalıştırmıştır onu. Sonra federasyon olimpiyatlara katılma kararı verir, Berlin’e gelinir. Kampta Alman rehber “Hitler’le tanışmayı” önerir Çambel ve takım arkadaşı Suat Fetgeri’ye. Öneriyi şu sözlerle reddeder Halet Çambel;
“Bize kalsa Hitler rejimi olduğu için gelmezdik Almanya’ya. Hükümetimiz bizi gönderdiği için geldik. Görüşmek istemiyoruz!”
Dünyanın başına bela olan Führer'le tanışmayı ve elini sıkmayı reddeden “oldukça asil ve erdemli” duruştur bu!
***
Halet Çambel, “kimliğim; insan” diyebilen, cesur, düşlerini “ilklerle” gerçekleştiren efsaneydi. Bilimi aydınlatanlardandı!
Felsefesi bu cümledeydi; “Mutluluk kişisel çıkar peşinde yakalanmaz, asıl mutluluğa topluma yararlı olarak ulaşılır!”
O, büyük yeteneğiyle, yaratıcılığıyla, zekasıyla, duruşu ile döneminin hemcinsleriyle asla benzerlik göstermeyen, isminin yanındaki sıfatları fazlasıyla haketmiş bir nadide değerimiz.
Yedi yıl önce -bugün- aramızdan ayrıldı. Kitaplara sığmayacak bir ömür bırakarak, binbir nakışlı yüreğinden destanını kendi yazarak!..
