Atatürk'ün "hislerimin babası" dediği, "Vatan Şairi" Namık Kemâl'in ölümünün 134’üncü yıl dönümü bugün... “Vatan” sözcüğünü ilk kez bugün kullandığımız anlamıyla kullanandır o!
Bir Tanzimat aydınıdır. Eleştirmenlere göre; 48 yıllık yaşamının büyük bir bölümü sürgünlerde geçen Namık Kemal, "döneminin feodal, dinci gericilerine karşı Tanzimat’ın büyük düşünürü ve edebiyatçısı kuşkusuz ilerici değerleri temsil etmekteydi.
"Hokkamı dilenci çanağı, kalemimi iktidar değneği yapmayacağım" demiştir. "İnsan vatanı sever, çünkü hürriyeti, rahatı, hakkı vatan sayesinde kaimdir" sözleri ona yakışandır. Şu dizeleri de asla unutulmazdır; "Felek her türlü esbâb-ı cefasın toplasın gelsin,/ Dönersem kahbeyim millet yolunda bir azîmetten..."
Ve "Namık Kemâl: "Vatanın bağrına düşman dayamış hançerini;/ Yok mudur kurtaracak baht-ı kara mâderini?"
Mustafa Kemâl Atatürk: ''Vatanın bağrına düşman dayasın hançerini. Bulunur kurtaracak bahtı kara maderini.”
***
Edebiyatımıza derin izler bırakan yurtseverlik ve özgürlük içerikli yapıtlar kazandırandır Namık Kemâl. Hürriyet kavramını şiirde ilk kez kullanandır. Divan edebiyatı nazım biçimlerine sadık kalmıştır. Gazel, kaside, murabba gibi eski nazım biçimleriyle “Kanun, vatan, hürriyet, adalet, hak, hukuk” gibi konuları işlemiştir. Şiirlerinde aruz ölçüsü vazgeçilmezidir. Ara sıra hece ölçüsünü de kullanmıştır. Şiirinde toplumsal konular yer alır.
Edebiyat eleştirmenlerine göre; şiirinde üç farklı dönem vardır:
1-İlk dönem şiirleri, biçim bakımından eski, konu (öz) bakımından yenidir. (Gazelleri)
2-Daha sonraki şiirleri, biçim bakımından eski, konu (öz) bakımından yenidir. (Hürriyet Kasidesi)
3-Son dönem şiirleri biçim ve konu (öz) bakımından da yenidir. (Vaveyla)
Divan şiirini, abartılı bir biçimde eleştirmiştir, kocakarı masallarına benzetip alay etmiştir.
Romantizm etkisindedir. Namık Kemâl'e göre; “Sanat toplum içindir.” Yazılarında tercihi konuşma dilini kullanmak olmuştur. Tiyatroyu; halk eğitiminde bir araç olarak görmüştür. Ona göre; “Tiyatro bir eğlencedir ve eğlencelerin en faydalısıdır.” Tiyatrolarının tümü dramdır. Türk edebiyatındaki yerini; düz yazı alanında özellikle roman, tiyatro, makale, biyografi, eleştiri, tarih türünde yazdığı yapıtlar belirlemiştir. Türk edebiyatının ilk edebi romanı olan "İntibah" ve Batılı anlamda sahnelenen ilk tiyatro eseri olan "Vatan Yahut Silistre" eserleriyle ünlüdür Namık Kemal.
***
"Vatan Yahut Silistre''... Oyunu, 1 Nisan 1873'te Güllü Agop'un Gedik Paşa'daki tiyatrosunda sahneledi. Namık Kemal'in başı yine belâya girdi. ''Vatan Yahut Silistre''yi seyredenler coşup olay çıkardı. Namık Kemal, oyun ve sonrasında yaşananlar hakkında İbret Gazetesi'nde bir yazı kaleme aldı. Gazete, bir daha açılmamak üzere kapatıldı, Namık Kemal ve dört arkadaşı yargılanmadan sürgüne gönderildi. Namık Kemal; 38 aylığına Mağusa'ya sürüldü. Mağusa'da son derece olumsuz koşullar altında yaşamak zorunda kalan Namık Kemal, pek çok kez sıtmaya yakalandı. Sürgün, daha çok eser üretmesine neden oldu. Kızgınlık, uğradığı haksızlıklara karşı beslediği hırsla meydana gelen duygusal yoğunluk, Namık Kemal'e yazdırdıkça yazdırdı. Teslim olmadı, direndi, asla yenilmedi: “Dünyada zalimin yardımcısı alçaklardır/ Köpektir insafsız avcıya hizmetten zevk alan… Zalim ne kadar korkusuz da olsa, zulmün temelini biz yine de yıkarız/ Dünyanın dibine atsalar da bizi/ Yerküreyi patlatır çıkarız.”
Sürgün dönüşünde İstanbul'da bir kahraman gibi karşılanan Namık Kemal, ünlü ''Hürriyet Kasidesi'' ni o dönemde yazdı. ''Vatan Yahut Silistre''de, 1951 ve 1969'da iki kez filme çekildi.
***
Edebiyatımızda döneminin en hareketli ve heyecanlı, ateşli, mücadeleden yılmayan yazar, gazeteci ve şairlerinden biridir Namık Kemâl. Yazılarında "vatan" konulu yazılarından ötürü “Vatan ve Hürriyet Şairi” olarak tanınmayı hak edendir. "Namık Kemal, Zindandaki Şair” (Şükran Kurdakul), “Hürriyet Savaşçısı Namık Kemal” (V. Stambulov), “Vatan Diye Diye: Namık Kemal’in Yaşamından Sahneler” (Necati Cumalı), “Vatanı Sattık Bir Pula” (Hıfzı Topuz) onun için yazılanlardır. Sanatçı kimliğinin yanınde çok önemli fikir adamıdır Namık Kemâl; "Hürriyet; insanın yalnız hakkı değil, aynı zamanda onurudur, mutluluğun kaynağıdır. İnsanoğlu ne yarattıysa, hepsinin kökeninde hürriyet vardır."
