Kovid-19 aşısı vaat edilen kadar etkili olmasının önünde ciddi bir engel var. Virüs mutasyonu. Tüm dünyada potansiyel olarak her şeyi pandeminin başına döndürecek bu soruna net cevaplar arıyor. Bazı tartışmaları derledim.
Öncelikle benzer sorunu dünya yaşadı. HIV'e karşı ilk ilaç, ölmekte olan hastaları uçurumdan geri getirdi. Ancak heyecanlı doktorlar mucize ilacı yeni hastalara ulaştırmak için yarışırken, mucize zamanla eridi. Her hastada, ilaç sadece bir süre işe yaradı. İlacın virüsü öldürmede çok iyi olduğu ortaya çıkmıştı fakat virüs ilaca karşı direnci geliştirmede çok daha iyiydi. Virüsün genetik materyalindeki kendiliğinden bir mutasyon, ilacın işini yapmasını engelledi ve bu nedenle mutant virüsler, ilaca rağmen çılgınca çoğalabildi ve hastaları tekrar hasta etti. Bilim adamlarının mutasyona dayanıklı bir tedavi bulması ise bir on yıl daha aldı.
Şimdi ki soru da aynen bu. Aynı şey bir KOVID-19 aşısının başına da gelebilir mi? İlk denemelerde güvenli ve etkili olan bir aşı, virüs direnç geliştirse aşıyı başarısız hale getirebilir mi? Daha önce iki farklı aşıya direnç geliştiren bir virüs üzerinde çalışan mikrobiyologlar, böyle bir sonucun mümkün olduğunu biliyorlar. Bu sayede de bu tip bir geri çekilmeyi durdurmanın yolunu da bildiklerini düşünüyorlar. Özetle virüs belirli özelliklere sahipse bu mümkün olmayacak.
Aşı direnci tarihi
İnsanlık çoğunlukla şanslıydı: Çoğu insan aşısı, mikrobiyal evrim tarafından zayıflatılamadı. Örneğin, çiçek virüsü yok edildi çünkü çiçek aşısı varken etrafta gelişmenin bir yolunu asla bulamadı. Aynı şekilde kızamık aşısının tetiklediği bağışıklığı yenebilecek hiçbir kızamık virüsü türü ortaya çıkmadı. Ancak bir istisna var. Zatürreye neden olan bir bakteri, aşıya karşı direnç geliştirmeyi başardı. Bu aşının geliştirilmesi ve ardından başka bir aşı ile değiştirilmesi pahalı ve zaman alıcıydı. Dirençli türlerin ilk ortaya çıkışı ile yeni aşının ruhsatlandırılması arasında yedi yıl geçti. Henüz insan aşıları için başka başarısızlıklar olmadı. Ancak virüslerin, bakterilerin ve parazitlerin aşılamaya yanıt olarak gelişebileceğine veya gelişmekte olduğuna dair ipuçları var. Aşı kaynaklı bağışıklıktan kurtulabilen kaçış mutantları, hepatit B ve boğmacaya neden olan mikroplarda düzenli olarak görülüyor. Sıtma, tripanozomiyaz, grip ve AIDS gibi hastalıkları için aşıların geliştirilmesi zor veya imkansız çünkü bu hastalıklara neden olan mikroplar çok hızlı gelişiyor. Tarımsal ortamlarda, hayvan aşıları da genellikle viral evrim tarafından zayıflatılıyor.
Evrime dayanıklı aşı mümkün mü?
Kovid ortaya çıkmadan önce, patojen evrimi tarafından zayıflatılmış aşılarla çalışmalar vardı. Ve sonuç olarak gerçekten evrim geçirmeyen aşıların üç özelliği olduğu ortaya çıktı. Birincisi, viral replikasyonu baskılamada oldukça etkilidirler. Bu, daha fazla iletimi durdurur. Kopyalama yok, iletim yok, evrim yok. İkincisi, evrim geçirmeyen aşılar, aynı anda mikrobun birkaç farklı parçasına saldıran bağışıklık tepkilerini tetikler. Virüsün tek bir parçasının mutasyona uğrayarak hedeften kaçması kolaydır. Ancak birçok bölgeye aynı anda saldırılırsa, bağışıklıktan kaçış için birçok ayrı kaçış mutasyonunun aynı anda gerçekleşmesi gerekir ki bu neredeyse imkansızdır. Bu, SARS-CoV-2 için laboratuvarda bulundu. Virüs, tek bir bölgeyi hedefleyen antikorlara karşı hızla direnç geliştirdi, ancak her biri birden fazla farklı bölgeyi hedefleyen bir antikor kokteyline direnç geliştirmek için mücadele etti. Üçüncüsü, evrim geçirmeyen aşılar dolaşan tüm türlere karşı koruma sağlar. Böylece mutasyon olmuş dahi olsalar tüm varyasyonlar temizlenince başka hiç kimse boşluğu dolduramaz.
Bir KOVID aşısı mutasyon geçirmez mi?
Diğer sorun aşı mutasyon-evrim geçirirse ne olacak. Yaklaşık 200 Kovid aşısı adayı, çeşitli geliştirme aşamalarında. Kaç tanesinin bu evrim geçirmezlik özelliklerine sahip olduğunu bilmek için henüz çok erken. Aşı denemeleri sırasında biraz fazladan çaba sarf etmek, bir aşının evrime dayanıklı olup olmayacağını anlamak için uzun bir yol kat etmek gerekiyor. Bilim adamları, aşılanmış kişilerde herhangi bir virüsün genomunu analiz ederek, evrimsel kaçışın olup olmadığını göreceklerdir. Dünyanın Kovid aşılarına acil ihtiyacı var. Fakat Kovid aşı çalışmalarının da mutasyon riski nedeniyle sürekli bir çalışma olduğunu da anlamak gerekiyor. Umarız aşılar hemen çalışır ve ileri de değiştirmek zorunda kalmayız. Sağlıklı günler dilerim.
